Ποια είναι η συμπεριφορά ενός ατόμου με κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη είναι μια συναισθηματική διαταραχή που επηρεάζει το πνεύμα, το σώμα και την ψυχική υγεία εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο^[1]. Oι διαγνώσεις δείχνουν αύξηση τα τελευταία χρόνια, τόσο σε παγκόσμιο, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η κατάθλιψη επηρεάζει τη συμπεριφορά ενός ατόμου, τις σχέσεις του, και το εμποδίζει να έχει μια φυσιολογική καθημερινότητα. Πώς συμπεριφέρεται όμως ένα άτομο με κατάθλιψη; Παρακάτω αναλύουμε τα σημάδια που θα σε βοηθήσουν να δεις αν εσύ, ή ένα κοντινό σου άτομο έχει κατάθλιψη.

Ποιες είναι οι μορφές κατάθλιψης;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η κατάθλιψη είναι μια από τις κύριες διαταραχές διάθεσης παγκοσμίως, και έχει πάρει διαστάσεις πανδημίας. Η πληθυσμιακή συχνότητα είναι περίπου 5-12% στους άνδρες και 10-25% στις γυναίκες^[2]. Η κατάθλιψη έχει πολλές μορφές, με πιο κύριες τις εξής:

• Μείζων καταθλιπτική διαταραχή: Σε αυτή παρατηρούνται έντονα συμπτώματα σε καθημερινή βάση, για διάστημα τουλάχιστον δύο εβδομάδων. Συνήθως συνοδεύονται από αλλαγές στη λειτουργικότητα του ατόμου.
• Άτυπη κατάθλιψη: Στην άτυπη κατάθλιψη υπάρχει συναισθηματική αντίδραση σε ένα θετικό συμβάν. Όμως κύρια χαρακτηριστικά της είναι η υπερευαισθησία στην κοινωνική κριτική και την απόρριψη, η αύξηση βάρους, η υπερυπνία και η αίσθηση των βαριών άκρων.
• Δυσθυμία (επίμονη καταθλιπτική διαταραχή): Πρόκειται για την καταθλιπτική διάθεση που διαρκεί τουλάχιστον δύο χρόνια.
• Περιγεννητική (επιλόχεια) καταθλιπτική διαταραχή: Είναι η καταθλιπτική διαταραχή με έναρξη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό.
• Ψυχωσική κατάθλιψη: Η ψυχωσική κατάθλιψη αναφέρεται στην καταθλιπτική διαταραχή που συνοδεύεται από κάποια μορφή ψυχωσικών συμπτωμάτων.
• Εποχιακή κατάθλιψη: Η εποχιακή κατάθλιψη ξεκινά τους χειμερινούς μήνες και επηρεάζει περίπου το 2%  του πληθυσμού. Οφείλεται κυρίως στην αλλαγή της θερμοκρασίας και τη μειωμένη ηλιοφάνεια^[3].
• Καταθλιπτική Διαταραχή με Αγχώδη Συνοδό Συμπτωματολογία (Αγχώδης Κατάθλιψη): Γνωστή και ως αγχώδης καταθλιπτική διαταραχή. Πρόκειται για την εμφάνιση συμπτωμάτων άγχους ταυτόχρονα με τα συμπτώματα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής. Το άτομο βιώνει έντονη νευρικότητα, ανησυχία, δυσκολία στη συγκέντρωση, φόβο μήπως συμβεί κάτι κακό, ή αίσθημα ότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο.

Ποια είναι η συμπεριφορά ενός ατόμου με κατάθλιψη;

Δυστυχώς, πολλά άτομα που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη μπορεί να μην το γνωρίζουν, βασανίζονται για μήνες ή και χρόνια, περιμένοντας για αρκετό καιρό πριν αναζητήσουν κάποια βοήθεια, ή ακόμη μπορεί και να μην αναζητήσουν ποτέ. Είναι αρκετά πιθανό ένα άτομο να μην συνειδητοποιήσει τα σημάδια και τα συμπτώματα της κατάθλιψης, ούτε τις συμπεριφορές που την υποδεικνύουν, ή να ανησυχεί για προκαταλήψεις και την αρνητική στάση του κοινωνικού συνόλου απέναντι σε κάποιον που χρειάζεται αυτού του είδους τη θεραπεία.

Ένα άτομο με κατάθλιψη έρχεται αρκετά συχνά αντιμέτωπο με το στίγμα των «ψυχικά ασθενών» και των διαφόρων ταμπού που κατακλύζουν ακόμα και σήμερα την κοινωνία. Αυτό έχει ως συνέπεια την μη αναζήτηση βοήθειας στα πρώιμα στάδια της κατάθλιψης, που τα θέματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν πιο εύκολα.

Σε περίπτωση που νιώθεις ότι είτε εσύ είτε κάποιο κοντινό σου άτομο παρουσιάζει συμπεριφορές που επιμένουν για εβδομάδες και εκδηλώνονται καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας, είναι σημαντικό να απευθυνθείς σε ειδικό. Ένας άνθρωπος με κατάθλιψη παρουσιάζει συμπεριφορές και συμπτώματα όπως^[4]:

Έντονα αρνητική και μελαγχολική διάθεση

Η συνεχής θλίψη και η απαισιοδοξία είναι από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της κατάθλιψης. Συχνά συνοδεύονται από άλλες συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως έντονο άγχος, ευερεθιστότητα, θυμό ή ακόμη και μια αίσθηση συναισθηματικού «μουδιάσματος». Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άτομο μπορεί να αρνείται ότι βιώνει κάτι αρνητικό και να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του.

Ανηδονία (απώλεια ευχαρίστησης)

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι η απουσία ευχαρίστησης. Δραστηριότητες που κάποτε έδιναν χαρά (όπως χόμπι, κοινωνικές συναναστροφές ή ακόμη και απλές καθημερινές ασχολίες)  πλέον δεν προσφέρουν καμία ευχάριστη αίσθηση. Γι’ αυτό και τα επίσημα τεστ διάγνωσης συχνά περιλαμβάνουν ερωτήσεις σχετικά με το αν έχει μειωθεί το ενδιαφέρον για την καθημερινότητα τις τελευταίες εβδομάδες.

Αϋπνία και διαταραχές ύπνου

Περίπου το 75% των ανθρώπων με κατάθλιψη αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου^[5]. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν δυσκολία στο να αποκοιμηθούν, συχνές αφυπνίσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας ή πολύ πρώιμο πρωινό ξύπνημα. Η ποιότητα του ύπνου εξασθενεί, και το άτομο συχνά ξυπνά χωρίς να νιώθει ξεκούραστο.

Κοινωνική απόσυρση και απομόνωση

Η κατάθλιψη οδηγεί συχνά σε μια τάση αυτο-απομόνωσης. Το άτομο αρχίζει να αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές, ακόμα και με ανθρώπους που παλαιότερα απολάμβανε να συναντά. Μπορεί να αρνείται προσκλήσεις, να ακυρώνει ραντεβού ή να περνά τον περισσότερο χρόνο του στο σπίτι. Αυτή η συμπεριφορά δεν οφείλεται απαραίτητα σε απέχθεια προς τους άλλους, αλλά συχνά πηγάζει από την ανηδονία, την κούραση και τις ενοχές. Η απομόνωση, αν και ανακουφιστική βραχυπρόθεσμα, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, καθώς στερεί από το άτομο την απαραίτητη κοινωνική υποστήριξη και επιδεινώνει τη θλίψη του.

Αλλαγές στην όρεξη

Η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη σχέση κάποιου με το φαγητό. Σε αρκετές περιπτώσεις, παρατηρείται μείωση της όρεξης, ανορεξία και απώλεια βάρους. Ωστόσο, άλλοι άνθρωποι στρέφονται στο φαγητό ως τρόπο ανακούφισης και συναισθηματικής «παρηγοριάς», οδηγώντας σε έντονη αύξηση του σωματικού βάρους.

Διαρκής κούραση και έλλειψη ενέργειας

Μια συνεχής αίσθηση κόπωσης, που δεν σχετίζεται πάντα με τη φυσική δραστηριότητα, αποτελεί συχνό σύμπτωμα κατάθλιψης. Πολλοί περιγράφουν ότι αισθάνονται εξαντλημένοι ακόμα από το πρωί, χωρίς ενέργεια ακόμη και για απλές καθημερινές υποχρεώσεις.

Έντονες και υπερβολικές ενοχές

Οι άνθρωποι με κατάθλιψη συχνά νιώθουν υπεύθυνοι για γεγονότα που δεν μπορούν να ελέγξουν. Μπορεί να κατηγορούν τον εαυτό τους για το παραμικρό, να αισθάνονται ότι «δεν αξίζουν» ή ότι αποτελούν βάρος για τους άλλους. Αυτές οι σκέψεις επηρεάζουν σημαντικά την αυτοεκτίμηση και την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους.

Διάβασε ακόμη: Τι δεν πρέπει να λέμε σε άτομα με κατάθλιψη

Σωματικά συμπτώματα

Η κατάθλιψη δεν επηρεάζει μόνο τη διάθεση, αλλά και το σώμα. Πολλοί άνθρωποι απευθύνονται αρχικά σε γιατρούς άλλων ειδικοτήτων, καθώς εμφανίζονται συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι, πεπτικές διαταραχές, ανεξήγητοι πόνοι, αίσθημα δύσπνοιας ή βάρος στο στήθος. Αυτά συχνά αποτελούν την πρώτη ένδειξη ότι χρειάζεται πιο βαθιά διερεύνηση.

Έντονη ευερεθιστότητα και τάση για αντιπαράθεση

Όταν κάποιος αντιδρά με θυμό ή εκνευρισμό στο παραμικρό, αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη βαθιάς εσωτερικής σύγκρουσης. Η συνεχής ένταση και τα ξεσπάσματα συχνά δεν σχετίζονται μόνο με εξωτερικές αφορμές, αλλά με συναισθήματα που δεν έχουν αναγνωριστεί ή εκφραστεί. Το πρώτο βήμα είναι να εντοπίσει κανείς τι κρύβεται κάτω από αυτή την οργή, ώστε να μπορέσει να τη διαχειριστεί.

Άρνηση για αλλαγή

Μία ακόμη ένδειξη δυσκολίας στη διαχείριση της ψυχικής πίεσης είναι η άρνηση για αλλαγή. Όταν κάποιος επιμένει σε τρόπους σκέψης ή συμπεριφορές που δεν τον εξυπηρετούν πια, απλώς επειδή του φαίνονται ασφαλείς, ουσιαστικά μένει εγκλωβισμένος στο δικό του comfort zone. Η έλλειψη διάθεσης για δοκιμή νέων λύσεων μπορεί να κρύβει ανασφάλεια και φόβο για το άγνωστο. Έτσι, το άτομο μοιάζει απλώς να «αντέχει» τη ζωή, χωρίς να τη ζει πραγματικά.

Παραμέληση προσωπικής υγιεινής και εμφάνισης

Μια από τις πιο εμφανείς αλλαγές στη συμπεριφορά είναι η αδιαφορία για την προσωπική φροντίδα. Η ενασχόληση με την καθημερινή υγιεινή (όπως το μπάνιο, το βούρτσισμα των δοντιών ή το χτένισμα) και η επιμέλεια στην εμφάνιση, απαιτούν ενέργεια που το καταθλιπτικό άτομο απλώς δεν διαθέτει. Αυτό δεν είναι ένδειξη τεμπελιάς, αλλά άμεση συνέπεια της έλλειψης κινήτρου και της διαρκούς κόπωσης. Η παραμέληση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει:

• Αλλαγή στη συχνότητα του μπάνιου
• Τη χρήση των ίδιων ρούχων για μέρες
• Γενική αμέλεια του χώρου διαβίωσης

Αυτή η συμπεριφορά αντικατοπτρίζει συχνά την έντονη μείωση της αυτοεκτίμησης και του ενδιαφέροντος για τον ίδιο τον εαυτό.

Αργές κινήσεις και ομιλία (Ψυχοκινητική Επιβράδυνση)

Ένα από τα πιο τυπικά και κλινικά συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η ψυχοκινητική επιβράδυνση. Πρόκειται για μια γενικευμένη επιβράδυνση των κινήσεων, των αντιδράσεων και της ομιλίας, η οποία είναι ορατή και αντικειμενικά παρατηρήσιμη:

• Κινήσεις: Το περπάτημα, οι κινήσεις των χεριών και η εκτέλεση απλών εργασιών είναι εμφανώς πιο αργές από το συνηθισμένο ρυθμό του ατόμου.
• Ομιλία: Η ομιλία γίνεται μονότονη (χωρίς συναισθηματική χροιά), χαμηλόφωνη και με μεγάλες παύσεις πριν την απάντηση. Μπορεί να χρειάζεται να ρωτήσει κανείς το ίδιο πράγμα αρκετές φορές.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να παρατηρηθεί και το αντίθετο (ψυχοκινητική διέγερση), με ανήσυχες και άσκοπες κινήσεις, όπως τρίψιμο των χεριών ή αδυναμία να καθίσει κανείς ήσυχος. Και οι δύο καταστάσεις υποδηλώνουν εσωτερική ψυχική αναστάτωση και έντονη δυσφορία.

Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και μειωμένη παραγωγικότητα

Η κατάθλιψη επηρεάζει σημαντικά τις εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου, οδηγώντας σε προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης. Αυτό μεταφράζεται σε δυσκολία στην καθημερινότητα, ειδικά σε περιβάλλοντα που απαιτούν απόδοση:

• Αδυναμία αποφάσεων: Ακόμα και απλές επιλογές (π.χ., τι θα φάω, τι θα φορέσω) μπορεί να φαντάζουν βουνό. Το άτομο μπορεί να παγώνει ή να καθυστερεί υπερβολικά να πάρει ακόμα και την παραμικρή απόφαση.
• Μειωμένη απόδοση: Στη δουλειά ή στο σχολείο, παρατηρείται μεγάλη μείωση της παραγωγικότητας. Οι εργασίες απαιτούν πολύ περισσότερο χρόνο, γίνονται με λάθη ή μένουν εντελώς ανολοκλήρωτες.
• Προβλήματα συγκέντρωσης: Το μυαλό του ατόμου μοιάζει να «θολώνει», καθιστώντας αδύνατη τη συγκέντρωση σε ένα βιβλίο, μια συζήτηση ή μια εργασία.

Αυτή η συμπεριφορά ενισχύει τις ενοχικές σκέψεις, καθώς το άτομο κατηγορεί τον εαυτό του για την απώλεια των ικανοτήτων του.

Πώς μπορώ να απαλλαχθώ από τις καταθλιπτικές σκέψεις;

Οι καταθλιπτικές σκέψεις μπορεί να «παγιδεύσουν» το μυαλό, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο θλίψης, άγχους και εσωτερικής πίεσης. Ωστόσο, υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης που μπορούν να μειώσουν την ένταση των αρνητικών σκέψεων και να συμβάλλουν στην ψυχική ανάκαμψη. Η κατάλληλη στρατηγική εξαρτάται από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων, αλλά και από τις ανάγκες και τις προτιμήσεις κάθε ατόμου.

Βασικές καθημερινές συνήθειες που βοηθούν

Η άσκηση, μια ισορροπημένη διατροφή και ο ποιοτικός ύπνος αποτελούν τη βάση για μια πιο σταθερή ψυχική κατάσταση. Αυτές οι συνήθειες δεν «θεραπεύουν» από μόνες τους την κατάθλιψη, αλλά δημιουργούν το υπόβαθρο που βοηθά το άτομο να διαχειριστεί καλύτερα τα συμπτώματα και να αισθανθεί περισσότερο έλεγχο στην καθημερινότητά του.

Διάβασε ακόμη: Κατάθλιψη θεραπεία: Πώς βοηθάει η άσκηση στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων

Μίλα ανοιχτά στους δικούς σου ανθρώπους

Η εξωτερίκευση των συναισθημάτων λειτουργεί ανακουφιστικά τις περισσότερες φορές. Παρόλο που μπορεί να φαίνεται δύσκολο, το να μοιραστεί κανείς αυτά που νιώθει με ανθρώπους που εμπιστεύεται βοηθά στην εκλογίκευση των σκέψεων και στην καλύτερη κατανόηση όσων τον απασχολούν. Η αίσθηση ότι «δεν είσαι μόνος» αποτελεί σημαντικό βήμα προς την ανάκαμψη.

Δημιουργική ενασχόληση

Μια δραστηριότητα που αποσπά την προσοχή από τις αρνητικές σκέψεις μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Η εθελοντική προσφορά, για παράδειγμα, έχει διπλό όφελος, αφού μειώνει την εμμονική ενασχόληση με αρνητικά σενάρια και παράλληλα ενισχύει την αυτοεκτίμηση, αφού το άτομο νιώθει χρήσιμο και παραγωγικό.

Φαρμακευτική αγωγή

Σε περιπτώσεις μέτριας ή βαριάς κατάθλιψης, ο ψυχίατρος μπορεί να συστήσει αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα. Η αγωγή συνήθως εφαρμόζεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και βοηθά στη ρύθμιση της διάθεσης, ειδικά όταν τα συμπτώματα είναι έντονα και επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Ψυχοθεραπεία

Η Ψυχοθεραπεία θεωρείται πλέον η βασική μορφή θεραπείας της κατάθλιψης, συχνά σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή όταν απαιτείται^[6]. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, το άτομο μαθαίνει να αντιμετωπίζει τα αδιέξοδα, να διαχειρίζεται τις σκέψεις του και να βελτιώνει τη σχέση με τον εαυτό του αλλά και με τους γύρω του.

Συμπληρώματα διατροφής

Ορισμένα συμπληρώματα φαίνεται ότι έχουν ευεργετικές επιδράσεις στη διάθεση. Για παράδειγμα, η 5-υδροξυτρυπτοφάνη (5-HTP), ένα παράγωγο της τρυπτοφάνης που μετατρέπεται σε σεροτονίνη, μπορεί να ενισχύσει το αίσθημα ευεξίας. Έρευνες έχουν δείξει ότι ορισμένα συμπληρώματα μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ή υποτροπής της κατάθλιψης^[7]. Ωστόσο, η χρήση τους πρέπει πάντα να γίνεται με καθοδήγηση ειδικού, καθώς δεν είναι κατάλληλα για όλους και μπορεί να αλληλεπιδράσουν διαφορετικά με φάρμακα.

Κατάθλιψη και δρόμος προς την θεραπεία

Η κατάθλιψη είναι μια περίπλοκη, αλλά απολύτως αντιμετωπίσιμη συναισθηματική διαταραχή. Επηρεάζει την καθημερινότητα, τις σχέσεις και τον τρόπο που κάποιος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Παρότι συχνά παρουσιάζεται αθόρυβα και ύπουλα, η αναγνώριση των συμπτωμάτων και η κατανόηση της συμπεριφοράς που τη συνοδεύει αποτελούν το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα προς την αλλαγή.

Η αναζήτηση βοήθειας δεν αποτελεί ένδειξη αδυναμίας αλλά πράξη θάρρους. Είτε μέσα από την δια ζώσης ή online ψυχοθεραπεία, είτε με τη στήριξη της φαρμακευτικής αγωγής, είτε με μικρές καθημερινές συνήθειες που ενισχύουν τη σταθερότητα και την αυτοφροντίδα, κάθε προσπάθεια έχει αξία.

Το σημαντικό είναι να μην μείνεις μόνος. Μίλησε σε ανθρώπους που εμπιστεύεσαι, ζήτα υποστήριξη από ειδικούς και δώσε στον εαυτό σου τον χρόνο και τον χώρο που χρειάζεται. Η ψυχική ανάκαμψη είναι εφικτή. Με σταθερά βήματα και υπομονή, μπορείς να χτίσεις ξανά μια καθημερινότητα με περισσότερη ισορροπία, ενέργεια και εσωτερική γαλήνη.

ℹ️Το άρθρο αυτό έχει καθαρά ενημερωτικό και υποστηρικτικό χαρακτήρα. Δεν αντικαθιστά τη γνώμη ή τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αν νιώθεις ότι χρειάζεσαι βοήθεια, μη διστάσεις να απευθυνθείς σε ειδικό.