Ποιές μορφές μπορεί να έχει το άγχος; Πως αντιμετωπίζεται;

Αγχώδεις Διαταραχές

Tα περισσότερα άτομα αισθάνονται κατά διαστήματα άγχος και αυτό είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση. Το άγχος θεωρείται μη φυσιολογικό, όταν επηρεάζει τις καθημερινές μας δραστηριότητες και μας εμποδίζει από το να έχουμε μια φυσιολογική ζωή. Οι αγχώδεις διαταραχές διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες. Όλες έχουν ως κοινό σύμπτωμα το άγχος και όλες αντιμετωπίζονται με ψυχοθεραπεία και σε ορισμένες περιπτώσεις και με φαρμακευτική αγωγή.

Το φυσιολογικό άγχος είναι μια συναισθηματική αντίδραση χρήσιμη για κάθε άτομο. Για παράδειγμα, τα περισσότερα άτομα θα αισθάνονταν άγχος σε περίπτωση που εκτίθενται σε μια απειλητική ή αγχογόνα κατάσταση. Το άγχος θεωρείται παθολογικό όταν είναι δυσανάλογο με το μέγεθος της αγχογόνας κατάστασης την οποία το άτομο έχει βιώσει ή όταν εμφανίζεται χωρίς προφανή λόγο.

Τι είναι η ανησυχία;

Όταν ένα άτομο ανησυχεί, μπορεί να σκέφτεται προβλήματα που μπορεί να συμβούν με τρόπο που το αφήνει να αισθάνεται αναστάτωση και ταραχή. Η ανησυχία περιγράφεται συνήθως από πολλούς ως μια αλυσίδα σκέψεων και εικόνων που μπορούν να προχωρήσουν σε όλο και πιο καταστροφικές και απίθανες κατευθύνσεις. Συχνά το άτομο που ανησυχεί βρίσκει δύσκολο να ελέγχει αυτά τα συναισθήματα.

• Πραγματικές ανησυχίες συνδέονται με προβλήματα που επηρεάζουν το άτομο την δεδομένη χρονική στιγμή.
• Υποθετικές ανησυχίες αφορούν πράγματα που δεν υπάρχουν επί του παρόντος, αλλά που δυνητικά μπορεί να συμβούν στο μέλλον.

Οι βασικοί τύποι των αγχωδών διαταραχών

Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή

Είναι σύνηθες να ανησυχούμε μερικές φορές, αλλά αν ανησυχούμε πάρα πολύ, μπορεί να αισθανθούμε ψυχική εξάντληση το οποίο μπορεί να επηρεάσει την υγεία μας. Αυτή η συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διάχυτο άγχος και ανησυχία ονομάζεται Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή (ΓΑΔ) και πιστεύουμε ότι μεταξύ 2 και 6 ατόμων από τους 100, βιώνουν ΓΑΔ κάθε χρόνο[i] [ii]. Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν αποτελεσματικές ψυχολογικές θεραπείες για την ΓΑΔ.

Το κύριο σύμπτωμα της γενικευμένης διαταραχής άγχους (ΓΑΔ) είναι η υπερβολική ανησυχία για το τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον όπως επίσης δυσκολίες στον ύπνο, νευρικότητα, σωματική κούραση, άγχος, απόσπαση προσοχής, αδυναμία ευχαρίστησης από δραστηριότητες που άλλοτε ευχαριστούσαν το άτομο. Σ΄αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο ξοδεύει χρόνο ανησυχώντας για πράγματα που ίσως συμβούν στο μέλλον, τείνει να αποφεύγει καταστάσεις που το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο, σπαταλά πολύ χρόνο με το να σχεδιάζει να αποτρέψει άσχημα αποτελέσματα να συμβούν και ψάχνει καθησυχασμό.

Κοινωνικό Άγχος

Το κοινωνικό άγχος αποτελεί ίσως τον πιο κοινό τύπο φοβίας. Τα άτομα με κοινωνικό άγχος βιώνουν έντονο φόβο γι’ αυτό που οι γύρω τους μπορεί να σκεφτούν για τους ίδιους ή για το πως μπορεί να τους κρίνουν. Επομένως, βιώνουν φόβο για κάθε επαφή τους με άλλα άτομα ή για την περίπτωση δημόσιας έκθεσης σε επίσημες ή ανεπίσημες περιστάσεις ενώπιον άλλων ατόμων, ιδιαιτέρως αγνώστων. Τα άτομα βιώνουν φόβο ότι θα ενεργήσουν αμήχανα και ότι οι πράξεις τους θα κριθούν από τους άλλους ως ανόητες, ανεπαρκείς ή απερίσκεπτες. Αυτό το γεγονός αλλάζει δραματικά την ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών.

Διαταραχή μετατραυματικού στρες

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες είναι μια σειρά αντιδράσεων που μπορεί να εκδηλωθούν σε άτομα που έχουν βιώσει ή ήταν μάρτυρες ενός τραυματικού γεγονότος το οποίο απειλεί την ζωή ή την ασφάλειά τους (ή την ζωή και την ασφάλεια άλλων γύρω τους). Τα κύρια συμπτώματα του μετατραυματικού στρες είναι η αναβίωση του τραύματος, γεγονός που είναι πολύ οδυνηρό. Το άτομο προσπαθεί να αποφύγει σκέψεις, συναισθήματα, συζητήσεις, τόπους, ανθρώπους, δραστηριότητες ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να πυροδοτήσει τις αναμνήσεις, τις εικόνες ή τις σκέψεις του τραύματος.

Διαταραχή πανικού

Με τον όρο διαταραχή πανικού εννοούνται οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού. Η κρίση πανικού είναι μια έντονη επίθεση άγχους και φόβου που εμφανίζεται ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση και χωρίς προφανή αίτια. Τα σωματικά συμπτώματα του άγχους κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού είναι πολύ έντονα και ενδέχεται να περιλαμβάνουν: ταχυκαρδία, τρέμουλο, δύσπνοια, πόνους στο στήθος, αίσθημα λιποθυμίας, μούδιασμα. Κάθε κρίση πανικού διαρκεί κατά κανόνα 5-10 λεπτά, αλλά μερικές φορές και έως δύο ώρες.

Ειδικές Φοβίες

Η ειδική (ή, όπως ονομαζόταν παλιότερα, «απλή») φοβία είναι ένας μη ρεαλιστικός φόβος για ένα συγκεκριμένο ερέθισμα (αντικείμενο ή κατάσταση).

Ορισμένες ειδικές φοβίες περιλαμβάνουν το φόβο για: 

• Τα ζώα, όπως οι αράχνες, τα σκυλιά ή τα φίδια
• Τις ενέσεις
• Το αεροπλάνο 
• Τα ύψη 
• Το αίμα  

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες ιδεοληψίες, καταναγκασμούς ή και τα δύο. Ιδεοληψίες ονομάζονται οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις, οι οποίες προκαλούν άγχος ή αποστροφή. Κοινές ιδεοληψίες είναι ο φόβος για πιθανές μολύνσεις, για την ύπαρξη μικροβίων, για καταστροφές, για βία κ.λπ. Οι ψυχαναγκασμοί συνδέονται με τις σκέψεις ή τις ενέργειες που το άτομο αισθάνεται ότι πρέπει να πράξει ή να επαναλάβει. Το άτομο προβαίνει συνήθως σε μια ψυχαναγκαστική πράξη προκειμένου να ξεπεράσει το άγχος που του έχει προκαλέσει η ιδεοληψία. Ένα κοινό παράδειγμα ψυχαναγκαστικής πράξης είναι το επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών, το οποίο συνοδεύει την αντιμετώπιση της ιδεοληψίας του φόβου για τα μικρόβια. Περαιτέρω παραδείγματα ψυχαναγκαστικών πράξεων αποτελούν: ο επανειλημμένος καθαρισμός, ο έλεγχος, η καταμέτρηση, η επαφή και αποθήκευση αντικειμένων.

Άγχος Αποχωρισμού

Η διαταραχή άγχους αποχωρισμού παρατηρείται κυρίως σε παιδιά ή έφηβους και νέους ενήλικες. Αν και τα συμπτώματα συχνά αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία, μπορεί να εμφανιστούν και σε ενήλικες. Πρόκειται για έναν επίμονο φόβο ή άγχος ότι κάτι κακό θα συμβεί στα αγαπημένα πρόσωπα που συνοδεύεται συχνά από εφιάλτες και σωματικά συμπτώματα δυσφορίας. Έφηβοι και νέοι ενήλικες μπορεί να παρουσιάσουν διαταραχή άγχους αποχωρισμού όταν βιώνεται έντονο άγχος παράγοντας ή όταν απαιτείται προσαρμογή σε νέα περιβάλλοντα.  

Τι προκαλεί το άγχος και την ανησυχία;

• Μη ανοχή στην αβεβαιότητα: Το άτομο που αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα άγχους και ανησυχίας είναι πιο πιθανό να βρει καταστάσεις με αβέβαιο αποτέλεσμα οδυνηρές. Μπορεί να τις αποφεύγει ή να κάνει πράγματα για να μειώσει την αβεβαιότητα.

• Θετικές πεποιθήσεις για την ανησυχία: Το άτομο έχει ισχυρές πεποιθήσεις ότι η ανησυχία είναι χρήσιμη. Αυτές οι πεποιθήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν “η ανησυχία με βοηθά να λύσω τα προβλήματά μου” και “η ανησυχία μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση κακών πραγμάτων”.

Έρευνες έχουν δείξει ότι εάν ένα άτομο ανησυχεί πολύ, είναι πιθανό να αισθάνεται λιγότερο ικανό στην επίλυση προβλημάτων ή να μην περιμένει να είναι σε θέση να λύσει τα προβλήματα καθόλου. Η δυσκολία με την αποφυγή προβλημάτων είναι ότι το άτομο έχει λιγότερες ευκαιρίες να μάθει πόσο καλά είναι πραγματικά σε θέση να τα αντιμετωπίσει, και σαν αποτέλεσμα τα προβλήματά του μπορεί να παραμείνουν άλυτα.

Πώς αντιμετωπίζονται οι αγχώδεις διαταραχές

Φαρμακοθεραπεία

Οι φαρμακολογικές θεραπείες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της αντιμετώπισης των αγχωδών διαταραχών, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία.

Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης είναι από τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα λόγω της αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητάς τους στη μείωση των επιπέδων άγχους.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία, ή η συμβουλευτική, βοηθά καταλυτικά στην αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους. Η πιο διαδεδομένη προσέγγιση ψυχοθεραπείας για τις αγχώδεις διαταραχές είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT). Η συγκεκριμένη ψυχοθεραπεία οδηγεί, κατ’αρχάς, στην αναγνώριση μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς που οδηγούν σε αρνητικά συναισθήματα, ενώ σε δεύτερο χρόνο πραγματοποιείται παρέμβαση με σκοπό την τροποποίησή τους. 

Όσο οι αγχώδεις διαταραχές παραμένουν αθεράπευτες, τόσο αυξημένος είναι ο κίνδυνος για προβλήματα σε άλλες διαστάσεις της ζωής του ατόμου, όπως οι σχέσεις, η επαγγελματική εξέλιξη και η κοινωνική λειτουργικότητα.  

Vignette

‘Πάντα ήμουν ανήσυχη, ο πατέρας μου έφυγε όταν ήμουν νέα και η μητέρα μου έχει σοβαρά προβλήματα υγείας, οπότε πάντα ένιωθα πολύ υπεύθυνη για τους ανθρώπους γύρω μου. Είμαι συχνά σε ένταση, και μερικές φορές μένω ξύπνια για ώρες επειδή δυσκολεύομαι να χαλαρώσω και να “σβήσω”. Αυτό που πραγματικά με ενοχλεί είναι ότι “δεν ξέρω”. Ο τρόπος μου να το αντιμετωπίσω ήταν ότι «έπρεπε να ξέρω»: κάθε φορά που δεν ήμουν σίγουρη για κάτι, θα φρόντιζα να το ανακαλύψω. Αυτό θα μπορούσε να είναι απλά πράγματα όπως ο σχεδιασμός ταξιδιών ή τι επρόκειτο να φάμε το βράδυ, αλλά θα χειροτέρευε αν έπρεπε να κάνω κάτι ασυνήθιστο. Για να ανταπεξέλθω στην ανησυχία μου, τηλεφωνούσα στη μητέρα μου τρεις φορές την ημέρα για να βεβαιωθώ ότι ήταν ασφαλής, και συνεχώς χρειαζόμουν το αγόρι μου για να με διαβεβαιώσει ότι ήταν ευτυχισμένος. Πέρασα τον περισσότερο χρόνο μου κάνοντας σχέδια και ελέγχοντας για εμπόδια. Ανησυχούσα επίσης ότι δεν ήμουν αρκετά καλή στη δουλειά, οπότε ανέλαβα πολλές επιπλέον ευθύνες και δεν ανέθετα. Νόμιζα ότι η ανησυχία ήταν ο καλύτερος τρόπος για να μείνω προετοιμασμένη, και δεν ήμουν σίγουρη ποια θα ήμουν, ή πώς θα το αντιμετώπιζα, αν η ανησυχία μου δεν ήταν εκεί.’

Θεώνη Αποστολοπούλου
Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

CPsychol AFBPSS
BPS’s Register of Applied Psychology Practice Supervisor (RAPPS)