Η προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία είναι μια ανθρωπιστική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία που αναπτύχθηκε από τον Αμερικανό ψυχολόγο Carl Rogers στα μέσα του 20ου αιώνα. Δίνει έμφαση στη σημασία της δημιουργίας ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος που είναι ενσυναισθητικό, μη επικριτικό και υποστηρικτικό, επιτρέποντας στους πελάτες να εξερευνήσουν και να κατανοήσουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις εμπειρίες τους σε έναν ασφαλή για το θεραπευόμενο χώρο.

Ιστορικά στοιχεία

Ο ακαδημαικός ψυχολόγος Carl Rogers που θεωρείται σήμερα ο βασικός εμπνευστής της προσωποκεντρικής ψυχοθεραπείας, πρότεινε το εν λόγω μοντέλο βασιζόμενος σε επιρροές από τους θεωρητικούς της εποχής του όμως ο Οτο Ρανκ και ο Άλφρεντ Άντλερ. Ενώ η σημασία της θεραπευτικής σχέσης αποτελούσε ήδη μια σημαντική παράμετρο στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις της εποχής, ο Rogers εισήγαγε τις δικές του ιδέες, εστιάζοντας σε έννοιες όπως η ατομικότητα και η αυτοπραγμάτωση του θεραπευόμενου. Για εκείνον, η ψυχοθεραπεία πραγματοποιείται στοχεύοντας πάντα στην ικανοποίηση αυτών των στόχων. Η προσωποκεντρική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία έγινε αρκετά δημοφιλής κατά τη δεκαετία 1960-1970, όταν ο Rogers μαζί με την ερευνητική του ομάδα υποστήριξαν με βάσει επιστημονικά ευρήματα την αποτελεσματικότητά της, καταδεικνύοντας θετικά αποτελέσματα σε διάφορα κλινικά περιβάλλοντα.

Θεωρητικές Βάσεις

Βασικές αρχές της προσωποκεντρικής προσέγγισης είναι η έμφαση στην ενσυναίσθηση, την ενεργητική ακρόαση και την οικοδόμηση μιας ισχυρής θεραπευτικής συμμαχίας. Με γνώμονα την ψυχολογική ευημερία μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, οι παρακάτω έννοιες αποτελούν τα θεωρητικά θεμέλια της προσωποκεντρικής ψυχοθεραπείας.

Αυτοπραγμάτωση και ανάπτυξη

Ο Rogers πίστευε ότι όλα τα άτομα διαθέτουν μια έμφυτη τάση για αυτοπραγμάτωση, η οποία ορίζεται ως η τάση να κατευθύνονται προς την υλοποίηση του πλήρους δυναμικού τους και να γίνονται η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Η έννοια αυτή έχει τις ρίζες της στην ανθρωπιστική ψυχολογία και τονίζει τη σημασία της προσωπικής ανάπτυξης, της εξέλιξης και της επιδίωξης των μοναδικών ικανοτήτων και δυνατοτήτων του ατόμου. Για τους προσωποκεντρικούς ψυχοθεραπευτές η τάση για αυτοπραγμάτωση είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από την ψυχολογική υγεία και ευημερία. Ο ρόλος του θεραπευτή επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που προάγει την ικανότητα του πελάτη να συνδεθεί με τη δική του τάση αυτοπραγμάτωσης και να την ακολουθήσει.

Αυτοαντίληψη

Η έννοια της αυτοαντίληψης αναφέρεται στην αντίληψη και τις πεποιθήσεις ενός ατόμου για τον εαυτό του. Περιλαμβάνει την αυτογνωσία, την αυτοεκτίμηση και την κατανόηση της ταυτότητας του ατόμου. Η αυτοαντίληψη αναπτύσσεται μέσω των αλληλεπιδράσεων με τους άλλους και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και δομούν την αυτοεικόνα τους.

Ασυμφωνία και σύμπτωση

Η ασυμφωνία εμφανίζεται όταν  η αυτοεικόνα, όπως καθορίζεται από την αυτοαντίληψη, διαφέρει από τις πραγματικές πεποιθήσεις και συναισθήματα του ατόμου. Αυτή η αναντιστοιχία μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσφορία, συναισθήματα ανασφάλειας και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ωστόσο, όταν η αυτοεικόνα ταυτίζεται με τις πραγματική εμπειρία και συναισθήματα του ατόμου, επέρχεται μια κατάσταση ψυχικής σταθερότητας και ευνοείται η ψυχολογική ευημερία.

Άνευ όρων αποδοχή

Η στάση άνευ όρων αποδοχής που τηρεί ο προσωποκεντρικός ψυχοθεραπευτής προς τους θεραπευόμενους αποτελεί βασική έννοια της προσωποκεντρικής προσέγγισης. Η αποδοχή, το μη επικριτικό βλέμμα και η γνήσια φροντίδα, ανεξάρτητα από τις σκέψεις, τα συναιθήματα ή τις πράξεις του θεραπευόμενου είναι βασικές προυποθέσεις ώστε οι θεραπευόμενοι να βιώσουν το περιβάλλον της θεραπείας ως υποστηρικτικό και να μπορέσουν να εξερευνήσουν τις εμπειρίες τους χωρίς ασυνείδητους φόβους απόρριψης.

Ενσυναίσθηση

Η ενσυναίσθηση, στο πλαίσιο της προσωποκεντρικής θεραπείας, περιλαμβάνει την ικανότητα του θεραπευτή να κατανοεί βαθιά και να συνδέεται με τις υποκειμενικές εμπειρίες του πελάτη. Η ενσυναισθητική ακρόαση και ο αναστοχασμός βοηθούν τους θεραπευόμενους να αισθάνονται κατανοητοί, αποδεκτοί και να αναγνωρίζοναι όπως είναι από τον άλλον. Τα στοιχεία αυτά τους επιτρέπουν να τείνουν στη δόμηση μιας αυθεντικής αίσθησης εαυτού.

Αυθεντικότητα

Η αυθεντικότητα και η διαφάνεια του θεραπευτή είναι κεντρική έννοια της προσωποκεντρικής ψυχοθεραπείας. Περιλαμβάνει την ειλικρινή στάση του θεραπευτή ως προς τα δικά του συναισθήματα και αντιδράσεις και ενισχύει τόσο την εμπιστοσύνη από την οποία είναι αναγκαίο να διέπεται η θεραπευτική σχέση, όσο και την προαγωγή ενός σχεσιακού περιβάλλοντος ειλικρίνειας και αυθεντικότητας.

Εφαρμογές της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης στην Ψυχοθεραπεία

Η προσωποκεντρική προσέγγιση συναντάται συχνότερα στα πλαίσια της ατομικής ψυχοθεραπείας. Ωστόσο, οι τεχνικές της προσωποκεντρικής προσέγγισης μπορούν να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά με άλλες προσεγγίσεις. Για παράδειγμα, όλες οι τεχνικές της προσωποκεντρικής έχουν χρησιμοποιηθεί συνδυαστικά με γνωσιακές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις για παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση προβλημάτων εθισμού (Motivational Interviewing). Συνολικά, οι αρχές της προσωποκεντρικής αποτελούν πηγή έμπνευσης ψυχοθεραπευτών όλων των προσεγγίσεων, βοηθώντας τους να διαμορφώσουν μια κατάλληλη ψυχοθεραπευτική στάση.