Τραύμα & Διαταραχή Μετρατραυματικού Στρες (PTSD)

Τι είναι η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD);

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) είναι μια ψυχική πάθηση που μπορεί να αναπτυχθεί σε ορισμένα άτομα που έχουν βιώσει ή παρακολουθήσει ένα τραυματικό γεγονός (π.χ. απώλεια, φυσική καταστροφή, βίαιο ατύχημα, πόλεμο, σεξουαλική επίθεση, κα) που έχει απειλείσει την ζωή ή την ασφάλειά τους (ή την ζωή και την ασφάλεια άλλων γύρω τους). Το PTSD μπορεί να προκαλέσει ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, όπως αναβίωση, εφιάλτες, έντονο άγχος και ανεξέλεγκτες σκέψεις σχετικά με το τραυματικό γεγονός.

Τι είναι το ψυχολογικό τραύμα;

Ως τραύμα εννοείται μια επώδυνη εμπειρία η ένταση της οποίας ξεπερνά την ικανότητα του ατόμου να την αντιμετωπίσει. Συνέπεια αυτής μπορεί να είναι αισθήματα έντονου φόβου, αδυναμίας ή τρόμου. Το τραύμα μπορεί να προκληθεί από διάφορα γεγονότα, όπως σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, φυσικές καταστροφές, ατυχήματα, βία ή  ακόμα και μια ξαφνική απώλεια (πχ θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου). Ένα τραύμα μπορεί να έχει μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις και να επηρεάσει διάφορες πτυχές της ζωής ενός ατόμου.

Διαφορές PTSD με Τραύμα

Παρά το γεγονός ότι ένα τραύμα μπορεί να οδηγήσει σε μια ποικιλία συναισθηματικών, ψυχολογικών και σωματικών αντιδράσεων, οι οποίες μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το άτομο και τη φύση του τραυματικού γεγονότος, το τραύμα αναφέρεται σε ένα γεγονός ή μια εμπειρία που είναι βαθιά οδυνηρή ή ενοχλητική και  ξεπερνάει την ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέλθει.

Συνεπώς, το τραύμα περιορίζεται στην ίδια την εμπειρία, ενώ η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες είναι μια συγκεκριμένη κατάσταση ψυχικής υγείας που μπορεί να αναπτυχθεί ως απάντηση στην τραυματική εμπειρία. Η διαταραχή μετατραυματικού στρες περιλαμβάνει ένα ξεχωριστό σύνολο συμπτωμάτων και απαιτεί εξειδικευμένη θεραπεία, ενώ το τραύμα μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους και να οδηγήσει ή να μην οδηγήσει σε διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Το PTSD ως ταξινομημένη ψυχική πάθηση φέρει συγκεκριμένα συμπτώματα τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω φαινόμενα και εμπειρίες:

• Παρεμβατικές αναμνήσεις — Επαναλαμβανόμενες, οδυνηρές αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος, αναδρομές ή εφιάλτες.
• Αποφυγή — Αποφυγή σκέψεων, συναισθημάτων, τόπων ή ανθρώπων που θυμίζουν στο άτομο το τραυματικό γεγονός.
• Αρνητικές αλλαγές στη σκέψη και τη διάθεση — Επίμονες αρνητικές πεποιθήσεις ή προσδοκίες για τον εαυτό του ή τον κόσμο, διαστρεβλωμένη ενοχοποίηση του εαυτού του ή των άλλων για την πρόκληση του τραυματικού γεγονότος, αισθήματα απομάκρυνσης ή αποξένωσης από τους άλλους, επίμονη αρνητική συναισθηματική κατάσταση, μειωμένο ενδιαφέρον ή συμμετοχή σε δραστηριότητες που παλιότερα ήταν αγαπημένες.
• Αυξημένη αντιδραστικότητα — Ευερεθιστότητα, ξεσπάσματα θυμού, απερίσκεπτη ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, υπερδιέγερση, υπερβολική αντίδραση τρόμου, δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολία ύπνου.

Από την άλλη το τραύμα μπορεί να σχετισθεί με τις ακόλουθες εμπειρίες:

• Τα συμπτώματα του τραύματος μπορεί να εμφανιστούν αμέσως μετά τη βίωση ενός οδυνηρού γεγονότος και μπορεί να επιμείνουν για κάποιο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, μπορεί να μειωθούν σταδιακά καθώς το άτομο επεξεργάζεται και αντιμετωπίζει την εμπειρία.
• Ενώ οι τραυματικές εμπειρίες μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική αγωνία και αλλαγές στη συμπεριφορά, τα συμπτώματα αυτά μπορεί να μην πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για διάγνωση Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες.
• Τα συμπτώματα του τραύματος μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ως προς την ένταση και τη διάρκεια, ανάλογα με τους μηχανισμούς αντιμετώπισης του ατόμου, τα συστήματα υποστήριξης και τη φύση του τραυματικού γεγονότος.

Συνοψίζοντας, ενώ τόσο το τραύμα όσο και η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες μπορούν να προκαλέσουν δύσκολα συμπτώματα, η κύρια διαφορά έγκειται στην επιμονή, τη σοβαρότητα και τα ειδικά κριτήρια που απαιτούνται για τη διάγνωση της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. Τέλος, τα συμπτώματα του τραύματος μπορεί να μειωθούν με την πάροδο του χρόνου, ενώ τα συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες επιμένουν και επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή λειτουργικότητα χωρίς την κατάλληλη θεραπεία.

Συμπτώματα από PTSD & Τραύμα

Συχνά, η παρουσία μιας ψυχικής πάθησης μπορεί να σχετίζεται με συμπτώματα που συνδέονται με άλλες ψυχικές παθήσεις. Στην περίπτωση του τραύματος και τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, η συννοσηρότητα μπορεί να σχετίζεται με πληθώρα φαινομένων, τα οποία μπορεί να περιπλέξουν τη διάγνωση, τη θεραπεία και τη συνολική πρόγνωση. Τα φαινόμενα μπορεί να αφορούν:

• Κατάθλιψη — Η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με καταστάσεις που σχετίζονται με το τραύμα, όπως και τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Τα δύσκολα συναισθήματα που αναδύονται μετά την έκθεση σε τραυματικά γεγονότα μπορεί να συμβάλει σε αισθήματα απελπισίας, θλίψης και αναξιότητας που χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη.
• Αγχώδεις διαταραχές — Τα άτομα με καταστάσεις που σχετίζονται με το τραύμα μπορεί επίσης να εμφανίζουν διάφορες αγχώδεις διαταραχές, όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η διαταραχή πανικού ή συγκεκριμένες φοβίες. Οι υπερβολικές αντιδράσεις, η υπερευαισθησία και οι παρεμβατικές σκέψεις που είναι κοινές στη διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματα άγχους.
• Διαταραχές χρήσης ουσιών — Άνθρωποι που έχουν βιώσει τραύμα μπορεί να στραφούν στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή άλλες ουσίες ως τρόπο αντιμετώπισης των δύσκολων συναισθημάτων ή για να μουδιάσουν τις επώδυνες αναμνήσεις. Οι διαταραχές χρήσης ουσιών συχνά συνυπάρχουν με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες και το σύνθετο τραύμα.
• Αποσυνδετικές (διασχιστικές), Διασχιστικές διαταραχές — όπως η διασχιστική αμνησία, η διαταραχή αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης ή η διαταραχή της διασχιστικής ταυτότητας μπορεί να συνυπάρχουν με τραυματικές εμπειρίες.
• Διαταραχές προσωπικότητας — Το τραύμα, ιδίως στην παιδική ηλικία, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη διαταραχών της προσωπικότητας, ιδίως της οριακής διαταραχής της προσωπικότητας. Οι διαταραχές αυτές χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων, στη διατήρηση σταθερών σχέσεων και στη δόμηση μιας ενιαίας και αφομοιωμένης αίσθησης εαυτού.
• Διαταραχές ύπνου — Οι εφιάλτες, η αϋπνία και άλλες διαταραχές του ύπνου είναι κοινά συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Θεραπευτικές Παρεμβάσεις

Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για διαταραχές που σχετίζονται με το τραύμα αποσκοπούν στη μείωση των συμπτωμάτων, στη βελτίωση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης και στην προώθηση της ανάρρωσης. Ακολουθούν ορισμένες ενδεδειγμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις:

1. Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία με επίκεντρο το τραύμα — Πρόκειται για μια δομημένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ειδικά σχεδιασμένη για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με το τραύμα. Ενσωματώνει γνωσιακές-συμπεριφορικές τεχνικές για να βοηθήσει τα άτομα να επεξεργαστούν τις τραυματικές αναμνήσεις, να αμφισβητήσουν τις αρνητικές πεποιθήσεις και να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης.
2. Θεραπεία γνωστικής επεξεργασίας — Πρόκειται για έναν τύπο γνωστική-συμπεριφορική θεραπείας που έχει σχεδιαστεί ειδικά για την παρέμβαση στο τραύμα. Επικεντρώνεται στο να βοηθήσει τα άτομα να αμφισβητήσουν και να αναδιαμορφώσουν τις μη χρήσιμες πεποιθήσεις που σχετίζονται με το τραυματικό γεγονός μέσω τεχνικών γνωστικής αναδόμησης, ενώ παράλληλα περιλαμβάνει την επεξεργασία και την ενσωμάτωση των τραυματικών αναμνήσεων, ώστε αυτές να μην φέρουν αρνητικές επίδρασεις (γνωστικές, συναισθηματικές ή συμπεριφορικές) στο άτομο.
3. Απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία με την κίνηση των ματιών (EMDR) — Η EMDR είναι μια θεραπευτική προσέγγιση που ενσωματώνει στοιχεία της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας με αμφίπλευρη διέγερση (όπως κινήσεις των ματιών, χτυπήματα ή ήχους) για να διευκολύνει την επεξεργασία και την επίλυση των τραυματικών αναμνήσεων. Η EMDR στοχεύει να βοηθήσει τα άτομα να επανεπεξεργαστούν τις τραυματικές εμπειρίες και να ανακουφίσουν τη σχετική αγωνία. Το επιθυμητο αποτέλεσμα είναι οι τραυματικές εμπειρίες να μην φέρουν αρνητικές επίδρασεις (γνωστικές, συναισθηματικές ή συμπεριφορικές) στο άτομο.
4. Διαλεκτική θεραπεία συμπεριφοράς (DBT) — Η DBT είναι μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση που αναπτύχθηκε αρχικά για άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας, αλλά έχει προσαρμοστεί για διαταραχές που σχετίζονται με το τραύμα. Συνδυάζει στοιχεία γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας με τεχνικές ενσυνειδητότητας, δεξιότητες ρύθμισης συναισθημάτων, καθώς και ανοχή στη δυσφορία και τη ματαίωση.
5. Παρεμβάσεις βασισμένες στην ενσυνειδητότητα — Οι παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να αναπτύξουν την αποδοχή και τη μη επικριτική παρατήρηση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των σωματικών αισθήσεων. Αυτές οι τεχνικές μπορεί να είναι χρήσιμες στη διαχείριση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με το τραύμα και στη βελτίωση της συνολικής ευημερίας, καθώς αμβλύνουν τις σκέψεις που σχετίζονται με μια διαστρεβλωμένη ενοχοποίηση του εαυτού.
6. Ομαδική θεραπεία και ομάδες υποστήριξης — Η ομαδική θεραπεία και οι ομάδες υποστήριξης παρέχουν ευκαιρίες στα άτομα να συνδεθούν με άλλους που έχουν βιώσει παρόμοιο τραύμα, να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να λάβουν επικύρωση και υποστήριξη. Οι ομαδικές παρεμβάσεις μπορούν να προωθήσουν την κοινωνική σύνδεση, να μειώσουν τα συναισθήματα απομόνωσης και να παρέχουν μια αίσθηση του ανήκειν και της κατανόησης.
7. Φαρμακευτική αγωγή — Φάρμακα, όπως αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα, μπορεί να συνταγογραφηθούν για να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους ή των διαταραχών του ύπνου που συνήθως συνδέονται με διαταραχές που σχετίζονται με το τραύμα. Ωστόσο, η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία και όχι ως αυτόνομη θεραπεία.

Αυτές οι θεραπευτικές παρεμβάσεις μπορούν να προσαρμοστούν στις ειδικές ανάγκες, τις προτιμήσεις και την ετοιμότητα του ατόμου για θεραπεία. Είναι σημαντικό για τα άτομα με διαταραχές που σχετίζονται με το τραύμα να συνεργάζονται με εξειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που μπορούν να παρέχουν ολοκληρωμένη αξιολόγηση και εξατομικευμένο σχεδιασμό θεραπείας.

Τόσο το τραύμα, όσο και η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την καθημερινή λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής, εάν δεν αντιμετωπιστούν. Είναι σημαντικό για τα άτομα που βιώνουν σχετικά συμπτώματα να αναζητούν επαγγελματική βοήθεια και υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.