Τι συμπτώματα έχει η αγχώδης διαταραχή σε παιδιά;

Η αγχώδης διαταραχή σε παιδιά συγκαταλέγεται στα πιο συνηθισμένα προβλήματα ψυχικής υγείας που επηρεάζουν τα παιδιά και τους εφήβους. Η έγκαιρη ανίχνευση και παρέμβαση της διαταραχής αυτής είναι αρκετά σημαντική, ώστε να μπορέσουν τα παιδιά να την αντιμετωπίσουν και να έχουν μια ποιοτική καθημερινότητα. Παρακάτω, θα δούμε τους διάφορους τύπους παιδικών αγχωδών διαταραχών, τα συμπτώματα, τις αιτίες εμφάνισης τους, ώστε σαν γονέας ή φροντιστής να μπορέσεις να προσφέρεις  την υποστήριξη και τη βοήθεια που χρειάζεται το παιδί σου.

Τι είναι η αγχώδης διαταραχή σε παιδιά;

Το άγχος είναι ένα φυσιολογικό και υγιές συναίσθημα, που βοηθά τα παιδιά να ανταποκριθούν σε δύσκολες ή απειλητικές καταστάσεις. Μέσα σε λογικά πλαίσια, λειτουργεί προστατευτικά, ενισχύοντας την εγρήγορση και την ικανότητα προσαρμογής. Ωστόσο, όταν το άγχος γίνεται υπερβολικό, επίμονο και αρχίζει να επηρεάζει την καθημερινή ζωή του παιδιού (την απόδοσή του στο σχολείο, τις σχέσεις του ή τη διάθεσή του) τότε μπορεί να εξελιχθεί σε αγχώδη διαταραχή.

Η αγχώδης διαταραχή στα παιδιά αναφέρεται σε μια ομάδα ψυχικών καταστάσεων που χαρακτηρίζονται από έντονο και παράλογο φόβο ή ανησυχία. Εμφανίζεται σε παιδιά και εφήβους κάτω των 18 ετών και, εάν δεν εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα, μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την αυτοπεποίθηση, την κοινωνικότητα και τη συναισθηματική ανάπτυξή τους^[1].

Τύποι αγχωδών διαταραχών σε παιδιά

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών που μπορεί να εκδηλωθούν κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία. Κάθε μία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και συμπτώματα, ωστόσο όλες μοιράζονται το κοινό στοιχείο της έντονης ανησυχίας και του φόβου που ξεπερνά τα φυσιολογικά όρια.

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) είναι ένα εγχειρίδιο που χρησιμοποιείται από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας για τη διάγνωση και ταξινόμηση των καταστάσεων ψυχικής υγείας. Οι αγχώδεις διαταραχές ταξινομούνται στο DSM-5, την τρέχουσα έκδοση του DSM^[2]. Υπάρχουν πολλοί τύποι αγχωδών διαταραχών που μπορεί να επηρεάσουν τα παιδιά, ανάμεσα στις οποίες ανήκουν:

Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (GAD)

Τα παιδιά με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή βιώνουν υπερβολική και ανεξέλεγκτη ανησυχία για ποικίλα θέματα της καθημερινότητας, από τις σχολικές επιδόσεις μέχρι τις φιλίες ή οικογενειακές καταστάσεις. Συχνά δυσκολεύονται να χαλαρώσουν και εκδηλώνουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους ή πόνους στο στομάχι.

Διαταραχή άγχους αποχωρισμού

Σε αυτή τη μορφή άγχους, το παιδί αισθάνεται έντονο φόβο όταν απομακρύνεται από τους γονείς ή τους φροντιστές του. Αν και ένα βαθμό άγχους αποχωρισμού θεωρείται φυσιολογικό σε μικρές ηλικίες, η διαταραχή εμφανίζεται όταν ο φόβος είναι υπερβολικός, παρατεταμένος και δυσκολεύει την καθημερινότητα. Για παράδειγμα, όταν το παιδί αρνείται να πάει σχολείο ή να μείνει σε φίλους.

Διαταραχή κοινωνικού άγχους (κοινωνική φοβία)

Το κοινωνικό άγχος συνήθως περιλαμβάνει έντονο φόβο και αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων, όπως για παράδειγμα το να μιλήσει μπροστά στην τάξη ή να γνωρίσει νέα παιδιά. Το παιδί μπορεί να ανησυχεί υπερβολικά για το αν θα κριθεί ή θα ντροπιαστεί, γεγονός που συχνά οδηγεί σε κοινωνική απόσυρση.

Επιλεκτική αλαλία

Η επιλεκτική αλαλία χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του παιδιού να μιλήσει σε συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα (όπως το σχολείο), παρόλο που στο σπίτι ή με οικεία πρόσωπα επικοινωνεί κανονικά. Δεν πρόκειται για έλλειψη γλωσσικής ικανότητας, αλλά για έντονο άγχος που “παγώνει” τη φωνή του.

Ειδικές φοβίες

Σε αυτή την περίπτωση, το παιδί εμφανίζει έντονο και παράλογο φόβο για συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως τα ζώα, τα ύψη, το σκοτάδι ή τις καταιγίδες. Ο φόβος αυτός είναι δυσανάλογος με τον πραγματικό κίνδυνο και μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές που περιορίζουν τη ζωή του παιδιού.

Διαταραχή πανικού

Περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενα επεισόδια έντονου φόβου και άγχους (κρίσεις πανικού) που συνοδεύονται από σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, ζάλη ή αίσθημα απώλειας ελέγχου. Οι κρίσεις αυτές μπορεί να τρομάξουν ιδιαίτερα το παιδί, το οποίο συχνά φοβάται ότι θα του ξανασυμβούν.

Ποιες είναι οι αιτίες της αγχώδους διαταραχής στα παιδιά;

Η ανάπτυξη μιας αγχώδους διαταραχής δεν οφείλεται ποτέ σε έναν μόνο παράγοντα^[3]. Συνήθως, προκύπτει από τον συνδυασμό γενετικών, περιβαλλοντικών και βιολογικών επιδράσεων, που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το παιδί αντιδρά στο στρες.

Γενετικοί παράγοντες

Οι έρευνες δείχνει ότι οι αγχώδεις διαταραχές συχνά “τρέχουν” στις οικογένειες. Παιδιά με γονείς που αντιμετωπίζουν άγχος ή άλλες ψυχικές δυσκολίες έχουν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσουν και τα ίδια ανάλογες συμπεριφορές. Αυτό δεν σημαίνει ότι η διαταραχή είναι αναπόφευκτη, αλλά ότι υπάρχει προδιάθεση.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Οι εμπειρίες της καθημερινότητας παίζουν καθοριστικό ρόλο. Η έκθεση σε χρόνιο στρες, οι οικογενειακές συγκρούσεις, η πίεση στο σχολείο ή ένα τραυματικό γεγονός, όπως ένα ατύχημα ή μια φυσική καταστροφή, μπορεί να ενισχύσουν την πιθανότητα εμφάνισης άγχους. Η έλλειψη σταθερότητας ή ασφάλειας στο οικογενειακό περιβάλλον επίσης αυξάνει την ευαλωτότητα του παιδιού.

Νευροβιολογικοί παράγοντες

Η χημεία του εγκεφάλου επηρεάζει τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Ανισορροπίες σε νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη έχουν συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα άγχους. Οι ουσίες αυτές συμβάλλουν στην ισορροπία διάθεσης και συναισθηματικής σταθερότητας. Όταν τα επίπεδά τους διαταράσσονται, το παιδί μπορεί να βιώσει έντονο φόβο ή ανησυχία χωρίς προφανή λόγο.

Τραυματικές εμπειρίες

Το βίωμα ή η παρακολούθηση ενός τραυματικού γεγονότος, όπως ένα ατύχημα, μια φυσική καταστροφή ή μια μορφή κακοποίησης, μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την ανάπτυξη αγχώδους διαταραχής. Ακόμη κι όταν το γεγονός έχει περάσει, οι αναμνήσεις ή οι υπενθυμίσεις του μπορεί να προκαλούν έντονη ανησυχία.

Τι συμπτώματα έχει η αγχώδης διαταραχή στα παιδιά;

Η έγκαιρη αναγνώριση των σημείων και των συμπτωμάτων της παιδικής αγχώδους διαταραχής είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική παρέμβαση και θεραπεία. Τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τον συγκεκριμένο τύπο αγχώδους διαταραχής, αλλά ορισμένα κοινά σημάδια εκδηλώνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: συναισθηματικά, σωματικά και συμπεριφορικά.

Συναισθηματικά συμπτώματα

• Υπερβολική ανησυχία: Το παιδί με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή μπορεί να ανησυχεί συνεχώς για διάφορες πτυχές της ζωής του (σχολείο, φιλίες, οικογενειακά ζητήματα), ακόμη και όταν δεν υπάρχει προφανής λόγος ανησυχίας.
• Ευερεθιστότητα: Ένα αγχώδες παιδί μπορεί να ταράζεται ή να απογοητεύεται εύκολα, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει αυξημένη ευερεθιστότητα και κυκλοθυμία.
• Φόβος του λάθους: Ενδέχεται να έχει έντονο φόβο της αποτυχίας ή του λάθους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε τελειομανία και αναβλητικότητα.
• Δυσκολία συγκέντρωσης: Το άγχος μπορεί να καθιστά δύσκολο για ένα παιδί να επικεντρωθεί σε εργασίες ή σχολικές δραστηριότητες, οδηγώντας σε μειωμένη προσοχή και συγκέντρωση.
• Αλλαγές στον τρόπο που απολαμβάνει το παιχνίδι: Αποφυγή ελεύθερου, αυθόρμητου παιχνιδιού και προτίμηση σε δραστηριότητες που έχουν σαφείς κανόνες και έλεγχο. Ο έλεγχος αυτός προκύπτει λόγω μιας ανάγκης για προβλεψιμότητα.

Σωματικά συμπτώματα

• Κόπωση: Το άγχος μπορεί να είναι ψυχικά και σωματικά εξαντλητικό, με αποτέλεσμα το παιδί να αισθάνεται κουρασμένο και ληθαργικό, ακόμη και με επαρκή ύπνο.
• Διαταραχές ύπνου: Μπορεί να έχει πρόβλημα να αποκοιμηθεί ή να παραμείνει στον ύπνο, καθώς και να βλέπει συχνούς εφιάλτες, οδηγώντας σε διαταραγμένα πρότυπα ύπνου.
• Αλλαγές στη διατροφή: Το παιδί μπορεί να αρχίσει να τρώει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από όσες έτρωγε (υπερφαγία), ή να μην έχει καθόλου όρεξη για φαγητό (ανορεξία).
• Πονοκέφαλοι ή στομαχόπονοι: Το άγχος εκδηλώνεται συχνά με σωματικά συμπτώματα, όπως συχνούς πονοκεφάλους ή στομαχόπονους, οι οποίοι συχνά δεν έχουν σαφή ιατρική εξήγηση.
• Μυϊκή ένταση: Τα αγχώδη παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν μυϊκή ένταση, με αποτέλεσμα πόνους, αίσθημα πόνου ή αίσθημα ανησυχίας.

Συμπεριφορικά συμπτώματα

• Αποφυγή ορισμένων καταστάσεων: Τα παιδιά με αγχώδη διαταραχή μπορεί να αποφεύγουν καταστάσεις ή δραστηριότητες που προκαλούν το άγχος τους, όπως κοινωνικές εκδηλώσεις, σχολικές παρουσιάσεις ή συγκεκριμένες τοποθεσίες.
• Επιδίωξη συνεχούς επιβεβαίωσης: Μπορεί να παιδί που αντιμετωπίζει αυτή τη διαταραχή να ζητά συχνά επιβεβαίωση από τους γονείς, τους δασκάλους ή τους συνομηλίκους σχετικά με την απόδοση ή την ασφάλειά τους, ακόμη και όταν δεν υπάρχει προφανής λόγος ανησυχίας.
• Δυσκολία στο να κάνει φίλους: Το κοινωνικό άγχος και η υπερβολική ανησυχία μπορεί να δυσκολέψει ένα παιδί να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες.
• Μείωση των σχολικών επιδόσεων: Το άγχος μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του παιδιού να συγκεντρώνεται και να ολοκληρώνει τις εργασίες του, οδηγώντας σε μείωση των σχολικών επιδόσεων.

Συμπτώματα αγχώδους διαταραχής στα παιδιά ανά ηλικιακή ομάδα

Τα συμπτώματα της αγχώδους διαταραχής δεν εκδηλώνονται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις ηλικίες. Κάθε στάδιο ανάπτυξης έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, και το άγχος συχνά “μεταμφιέζεται” σε συμπεριφορές που μπορεί εύκολα να παρερμηνευθούν ως πείσμα ή απειθαρχία^[4].

Παιδιά προσχολικής ηλικίας (4–6 ετών)

Σε αυτή την ηλικία, το άγχος εκδηλώνεται κυρίως μέσα από τη συμπεριφορά και τη σωματική έκφραση:

• Έντονη προσκόλληση στους γονείς ή άρνηση να πάνε στο νηπιαγωγείο.
• Κλάμα ή ξαφνικές εκρήξεις φόβου χωρίς προφανή λόγο.
• Συχνοί πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ή παράπονα για “πονάκια” πριν το σχολείο.
• Δυσκολία στον ύπνο, εφιάλτες ή φόβος να κοιμηθούν μόνοι.
• Αποφυγή κοινωνικών επαφών ή παιχνιδιού με άλλα παιδιά.

Παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας (7–9 ετών)

Σε αυτή την περίοδο, τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν περισσότερο τον κόσμο γύρω τους, και το άγχος τους συχνά αφορά την απόδοση και την αποδοχή:

• Υπερβολική ανησυχία για βαθμούς, λάθη ή τι θα πουν οι δάσκαλοι.
• Τελειομανία και ανάγκη για διαρκή επιβεβαίωση (“Τα έκανα σωστά;”).
• Κοινωνικό άγχος, δηλαδή φόβος να μιλήσουν μπροστά σε άλλους ή να συμμετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια.
• Παράπονα για σωματική αδιαθεσία πριν από απαιτητικές δραστηριότητες (π.χ. τεστ, εκδρομή).
• Απομόνωση ή αποφυγή νέων εμπειριών.

Παιδιά προεφηβικής ηλικίας (10–12 ετών)

Σε αυτή την ηλικία, το άγχος αρχίζει να αποκτά πιο “ενήλικες” μορφές σκέψης:

• Συνεχής ανησυχία για το μέλλον ή για γεγονότα που δεν έχουν συμβεί ακόμη.
• Αυξημένη αυτοκριτική και φόβος μήπως αποτύχουν ή ντροπιαστούν.
• Εμφάνιση κρίσεων πανικού ή έντονων στιγμών φόβου χωρίς προφανή αιτία.
• Κοινωνική απομόνωση, δυσκολία να εμπιστευτούν ή να διατηρήσουν φιλίες.
• Αλλαγές στη διάθεση, μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες που παλαιότερα απολάμβαναν.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αγχώδους διαταραχής στα παιδιά;

Η διάγνωση της αγχώδους διαταραχής στα παιδιά απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως παιδοψυχολόγους ή παιδοψυχιάτρους. Στόχος δεν είναι μόνο να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη της διαταραχής, αλλά και να κατανοηθούν οι αιτίες και οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωσή της. Η διαδικασία περιλαμβάνει συνήθως:

Κλινική συνέντευξη

Ο ειδικός συζητά με το παιδί και τους γονείς για να κατανοήσει τα συμπτώματα, τη διάρκειά τους και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν την καθημερινότητα. Οι ερωτήσεις εστιάζουν σε τομείς όπως το σχολείο, οι φιλίες, ο ύπνος και οι αντιδράσεις σε στρεσογόνες καταστάσεις.

Παρατήρηση συμπεριφοράς

Σε πολλές περιπτώσεις, ο ψυχολόγος μπορεί να παρατηρήσει το παιδί σε διαφορετικά περιβάλλοντα (π.χ. σχολείο, παιχνίδι) για να δει πώς ανταποκρίνεται σε κοινωνικές ή απαιτητικές καταστάσεις. Η παρατήρηση δίνει σημαντικές πληροφορίες για τη λειτουργικότητα και τις στρατηγικές αντιμετώπισης του παιδιού.

Ψυχομετρικά εργαλεία και ερωτηματολόγια

Υπάρχουν ειδικά ερωτηματολόγια και κλίμακες αξιολόγησης που βοηθούν στην εκτίμηση του επιπέδου άγχους και στη διαφοροποίηση από άλλες συναισθηματικές ή συμπεριφορικές δυσκολίες. Συχνά χρησιμοποιούνται τόσο στο παιδί όσο και στους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς του.

Συνεργασία με το σχολείο

Η επικοινωνία με τους εκπαιδευτικούς είναι πολύτιμη, καθώς εκείνοι βλέπουν το παιδί σε διαφορετικά πλαίσια και μπορούν να εντοπίσουν αλλαγές στη συμπεριφορά, στις επιδόσεις ή στις κοινωνικές σχέσεις.

Διαφορική διάγνωση 

Τέλος, ο ειδικός εξετάζει αν τα συμπτώματα σχετίζονται αποκλειστικά με άγχος ή αν υπάρχουν άλλες συννοσηρές καταστάσεις, όπως κατάθλιψη, ΔΕΠΥ ή μαθησιακές δυσκολίες, που μπορεί να συνυπάρχουν.

Η έγκαιρη και σωστή διάγνωση είναι το πρώτο βήμα για στοχευμένη παρέμβαση και για να μπορέσει το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το άγχος του^[5].

Πώς αντιμετωπίζεται το άγχος στα παιδιά

Η αντιμετώπιση της αγχώδους διαταραχής στα παιδιά εξαρτάται από τη σοβαρότητα, τον τύπο της διαταραχής και τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Στόχος της θεραπευτικής προσέγγισης είναι να βοηθήσει το παιδί να αναγνωρίσει, να κατανοήσει και τελικά να διαχειριστεί το άγχος του, ώστε να αποκτήσει ξανά ισορροπία και λειτουργικότητα στην καθημερινότητά του^[6]. Παρακάτω παρουσιάζονται οι πιο συνηθισμένες και αποτελεσματικές μορφές παρέμβασης:

Ψυχοθεραπεία

Η Ψυχοθεραπεία αποτελεί την πρώτη επιλογή αντιμετώπισης για τις περισσότερες περιπτώσεις παιδικού άγχους. Ο πιο αποτελεσματικός τύπος είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η οποία βοηθά το παιδί να αναγνωρίσει τις αρνητικές σκέψεις που ενισχύουν το άγχος του και να τις αντικαταστήσει με πιο ρεαλιστικές και θετικές^[7]. Μέσα από πρακτικές ασκήσεις και παιχνίδια ρόλων, το παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις, να ελέγχει τις αντιδράσεις του και να ενισχύει την αυτοπεποίθησή του.

Σε ορισμένες περιπτώσεις εφαρμόζεται και η θεραπεία έκθεσης, όπου το παιδί έρχεται σταδιακά σε επαφή με τις καταστάσεις που του προκαλούν φόβο, υπό την καθοδήγηση ειδικού. Με αυτόν τον τρόπο μαθαίνει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει το άγχος του χωρίς να το αποφεύγει.

Φαρμακευτική αγωγή

Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται μόνο σε περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα είναι έντονα και δυσχεραίνουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του παιδιού. Συνήθως περιλαμβάνει εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), που βοηθούν στη ρύθμιση της διάθεσης και του άγχους^[8].

Σημείωση: Η απόφαση για τη χορήγηση φαρμάκων λαμβάνεται αποκλειστικά από παιδοψυχίατρο, μετά από προσεκτική αξιολόγηση, και πάντα σε συνδυασμό με Ψυχοθεραπεία.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Μικρές, αλλά ουσιαστικές αλλαγές στην καθημερινότητα μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα επίπεδα άγχους. Η τακτική σωματική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή, ο επαρκής ύπνος και η καλλιέργεια ρουτίνας προσφέρουν στο παιδί αίσθηση σταθερότητας και ελέγχου. Επιπλέον, τεχνικές χαλάρωσης, όπως η βαθιά αναπνοή, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) και οι δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης (ζωγραφική, μουσική, παιχνίδι), μπορούν να λειτουργήσουν θεραπευτικά.

Συμμετοχή των γονέων

Η ενεργός συμμετοχή των γονέων είναι καθοριστική για την επιτυχία κάθε θεραπείας. Οι γονείς εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν τα σημάδια άγχους, να ενθαρρύνουν θετικούς τρόπους διαχείρισης και να αποφεύγουν συμπεριφορές που άθελά τους ενισχύουν το πρόβλημα (όπως υπερπροστατευτικότητα ή συνεχής επιβεβαίωση). Η συνεργασία με τον θεραπευτή βοηθά τη διαδικασία να γίνει πιο ολιστική και αποτελεσματική.

Το πιο σημαντικό βήμα είναι η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Με τη σωστή υποστήριξη, τα περισσότερα παιδιά καταφέρνουν να ανακτήσουν τον έλεγχο των συναισθημάτων τους και να ζήσουν μια ήρεμη, ισορροπημένη ζωή.

Πώς το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε προβληματική συμπεριφορά;

Το άγχος στα παιδιά δεν εκδηλώνεται πάντα με τον τρόπο που το φανταζόμαστε. Συχνά “κρύβεται” πίσω από συμπεριφορές που μπορεί να φαίνονται απείθαρχες, προκλητικές ή υπερβολικές. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια προσπάθεια του παιδιού να διαχειριστεί τα έντονα συναισθήματα φόβου, ανησυχίας ή αμηχανίας που βιώνει. Μερικοί συνηθισμένοι τρόποι με τους οποίους το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε προβληματικές συμπεριφορές είναι:

Αποφυγή

Τα παιδιά με άγχος μπορεί να αποφεύγουν καταστάσεις ή δραστηριότητες που τους προκαλούν έντονη ανησυχία, όπως το να πηγαίνουν στο σχολείο, να συμμετέχουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις ή να δοκιμάζουν νέες εμπειρίες. Αν και η αποφυγή μπορεί προσωρινά να μειώσει το στρες, στην πραγματικότητα ενισχύει το άγχος μακροπρόθεσμα, καθώς το παιδί μαθαίνει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αυτό που φοβάται.

Ξεσπάσματα θυμού

Σε μικρότερες ηλικίες, το άγχος μπορεί να εκφραστεί μέσα από έντονα ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος, ειδικά όταν το παιδί νιώθει πίεση ή αποχωρισμό από τους γονείς του. Αυτές οι εκρήξεις δεν είναι απαραίτητα “ανυπακοή”, αλλά ένας τρόπος να επικοινωνήσει συναισθήματα που δεν μπορεί ακόμα να εκφράσει με λόγια.

Αναζήτηση συνεχούς επιβεβαίωσης

Πολλά αγχώδη παιδιά χρειάζονται συνεχή διαβεβαίωση ότι όλα είναι εντάξει. Ρωτούν επανειλημμένα “θα τα καταφέρω;”, “είσαι σίγουρος ότι δεν θα πάθω κάτι;”, “είμαι καλός;”.

Αν και αυτή η συμπεριφορά είναι φυσιολογική σε μικρό βαθμό, όταν γίνεται επαναλαμβανόμενη μπορεί να εξαντλεί τους γονείς και να παγιώνει την αίσθηση ανασφάλειας του παιδιού.

Τελειομανία

Ορισμένα παιδιά προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το άγχος τους μέσα από τον υπερβολικό έλεγχο και την τελειομανία. Θέλουν όλα να είναι “τέλεια” για να μην κάνουν λάθος ή απογοητεύσουν τους άλλους. Αυτό όμως τα οδηγεί συχνά σε αυτοκριτική, άγχος επίδοσης και φόβο της αποτυχίας, κάνοντάς τα πιο ευάλωτα στη ματαίωση.

Επιθετικότητα ή ευερεθιστότητα

Σε κάποιες περιπτώσεις, το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από θυμό ή επιθετική συμπεριφορά. Το παιδί φαίνεται “αντιδραστικό” ή “απείθαρχο”, ενώ στην πραγματικότητα βιώνει εσωτερική ένταση και προσπαθεί να ανακτήσει τον έλεγχο μιας κατάστασης που το φοβίζει. Η ευερεθιστότητα είναι συχνό σημάδι εσωτερικού στρες, ειδικά σε παιδιά που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Πότε χρειάζεται άμεση αξιολόγηση από ειδικό;

Πρόκειται για κρίσιμες ενδείξεις που υπογραμμίζουν την ανάγκη για επαγγελματική βοήθεια. Η έγκαιρη παρέμβαση ενός ειδικού ψυχικής υγείας (παιδοψυχολόγου ή παιδοψυχιάτρου) είναι καθοριστική για την πορεία του παιδιού.

• Εμμονή των συμπτωμάτων: Τα συμπτώματα άγχους (σωματικά, συναισθηματικά ή συμπεριφορικά) διαρκούν περισσότερο από έναν μήνα και δεν υποχωρούν, παρά τις προσπάθειες του οικογενειακού περιβάλλοντος.
• Σοβαρή διαταραχή λειτουργικότητας: Το άγχος δυσχεραίνει σημαντικά την καθημερινότητα του παιδιού. Παραδείγματα είναι η άρνηση να πάει σχολείο (σχολική φοβία), η πλήρης κοινωνική απομόνωση ή η αδυναμία συμμετοχής σε καθημερινές δραστηριότητες (παιχνίδι, φαγητό, ύπνος).
• Εμφάνιση κρίσεων πανικού: Το παιδί εκδηλώνει συχνές κρίσεις πανικού ή έντονες στιγμές φόβου που συνοδεύονται από σοβαρά σωματικά συμπτώματα (ταχυκαρδία, δύσπνοια, έντονη ζάλη).
• Σκέψεις αυτοτραυματισμού ή απελπισία: Το παιδί αναφέρει σκέψεις αυτοτραυματισμού, θανάτου ή εκφράζει έντονη απελπισία και κατάθλιψη.
• Έλλειψη βελτίωσης: Η κατάσταση δεν βελτιώνεται ή επιδεινώνεται παρά τις συνεχείς προσπάθειες των γονέων να εφαρμόσουν υποστηρικτικές στρατηγικές.

Πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί με αγχώδη διαταραχή

Οι γονείς αποτελούν τον πιο καθοριστικό παράγοντα στην πορεία ενός παιδιού με αγχώδη διαταραχή. Η στάση τους, ο τρόπος επικοινωνίας και η καθημερινή τους συμπεριφορά μπορούν είτε να ενισχύσουν το αίσθημα ασφάλειας είτε να επιτείνουν το άγχος^[9].

Δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος

Το παιδί χρειάζεται να αισθάνεται ότι μπορεί να μιλήσει ελεύθερα για όσα το ανησυχούν, χωρίς να κριθεί ή να υποτιμηθεί. Η ενεργητική ακρόαση, η κατανόηση και η αποδοχή των συναισθημάτων του αποτελούν τη βάση μιας υγιούς σχέσης εμπιστοσύνης.

Διατήρηση σταθερής ρουτίνας

Η προβλεψιμότητα προσφέρει στο παιδί αίσθηση ασφάλειας. Ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου, σχολείου, παιχνιδιού και ξεκούρασης βοηθά στη μείωση του στρες και της αβεβαιότητας.

Ενθάρρυνση, όχι πίεση

Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν το παιδί να εκτίθεται σταδιακά σε καταστάσεις που του προκαλούν άγχος, χωρίς όμως να το πιέζουν. Η θετική ενίσχυση, ακόμα και για μικρά βήματα προόδου, ενδυναμώνει την αυτοπεποίθησή του.

Εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης μαζί

Οι γονείς μπορούν να κάνουν μαζί τεχνικές χαλάρωσης με το παιδί. Οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής, οι στιγμές ηρεμίας ή η κοινή συμμετοχή σε χαλαρωτικές δραστηριότητες (π.χ. περπάτημα, ζωγραφική, μουσική) μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να μάθει πρακτικούς τρόπους διαχείρισης του άγχους. Επιπλέον, θα δημιουργηθεί ένα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης μεταξύ γονιού και παιδιού. Το παιδί θα μπορεί να μοιραστεί πιο εύκολα τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, με αποτέλεσμα ο γονιός να μπορεί να του σταθεί πιο αποτελεσματικά και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Παράδειγμα προς μίμηση

Τα παιδιά μαθαίνουν κυρίως μέσα από την παρατήρηση. Όταν βλέπουν τους γονείς να διαχειρίζονται το δικό τους στρες με ψυχραιμία και θετικότητα, μαθαίνουν να κάνουν το ίδιο.

Αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας

Εάν το άγχος του παιδιού επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητά του, η συνεργασία με παιδοψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο είναι το πιο υπεύθυνο βήμα. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη μονιμοποίηση των συμπτωμάτων και να προσφέρει στο παιδί τα κατάλληλα εργαλεία για να αναπτυχθεί συναισθηματικά υγιές.

Διάβασε ακόμη: Συμβουλευτική Γονέων: Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης στην ανατροφή των παιδιών

Το άγχος στην παιδική ηλικία είναι μια εμπειρία που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και ανησυχία, όχι μόνο στο ίδιο το παιδί αλλά και στην οικογένειά του. Ωστόσο, με κατανόηση, ψυχραιμία και τη σωστή καθοδήγηση, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.

Αν παρατηρείς ότι το παιδί σου δυσκολεύεται να διαχειριστεί το άγχος του, θυμήσου ότι η δική σου στάση και υποστήριξη παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ο τρόπος που αντιδράς, επικοινωνείς και το βοηθάς να εκφράσει τα συναισθήματά του, μπορεί να κάνει τη διαφορά στην ψυχική του ανθεκτικότητα.

Και αν νιώθεις πως χρειάζεσαι καθοδήγηση για να το στηρίξεις πιο αποτελεσματικά, η συνεργασία με έναν ειδικό ψυχικής υγείας και η online ψυχοθεραπεία είναι το πιο υπεύθυνο βήμα. Ένας επαγγελματίας μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα τις ανάγκες του παιδιού σου και να αποκτήσεις τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να το υποστηρίξεις με ασφάλεια και συνέπεια στην πορεία του προς την ηρεμία και την ισορροπία. Κάνε το πρώτο βήμα σήμερα.

ℹ️Το άρθρο αυτό έχει καθαρά ενημερωτικό και υποστηρικτικό χαρακτήρα. Δεν αντικαθιστά τη γνώμη ή τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αν νιώθεις ότι χρειάζεσαι βοήθεια, μη διστάσεις να απευθυνθείς σε ειδικό.

Πηγές

^[1] Beesdo, K., Knappe, S., & Pine, D. S. (2009). Anxiety and anxiety disorders in children and adolescents: Developmental issues and implications for DSM-V. Psychiatric Clinics of North America, 32(3), 483–524. https://doi.org/10.1016/j.psc.2009.06.002

^[2] American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.

^[3] Muris, P., & Broeren, S. (2009). Twenty‐five years of research on childhood anxiety disorders: Publication trends between 1982 and 2006 and a selective review of the literature. Journal of Child and Family Studies, 18(4), 388–395. https://doi.org/10.1007/s10826-008-9242-x

^[4] Copeland, W. E., Angold, A., Shanahan, L., & Costello, E. J. (2014). Longitudinal patterns of anxiety from childhood to adulthood: The Great Smoky Mountains Study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(1), 21–33. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2013.09.017

^[5] American Academy of Child & Adolescent Psychiatry (AACAP). (2021). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with anxiety disorders. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 60(6), 642–666. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2021.02.022

^[6] Essau, C. A., & Ollendick, T. H. (Eds.). (2013). The Wiley-Blackwell handbook of the treatment of childhood and adolescent anxiety. Wiley-Blackwell.

^[7] Kendall, P. C., & Hedtke, K. A. (2006). Cognitive-behavioral therapy for anxious children: Therapist manual (3rd ed.). Ardmore, PA: Workbook Publishing.

^[8] Walkup, J. T., Albano, A. M., Piacentini, J., et al. (2008). Cognitive behavioral therapy, sertraline, or a combination in childhood anxiety. New England Journal of Medicine, 359(26), 2753–2766. https://doi.org/10.1056/NEJMoa0804633

^[9] National Institute of Mental Health. (2023). Anxiety disorders in children and adolescents. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov/health/publications/anxiety-disorders-in-children-and-adolescents