Άγχος & Αγχώδης Διαταραχή: τύποι, αιτίες, συμπτώματα και αντιμετώπιση

Το άγχος είναι μια φυσιολογική κατάσταση. Μπορεί κάποιος να αισθάνεται άγχος ή νευρικότητα αν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα στη δουλειά, αν χρειάζεται να πάει σε μια συνέντευξη, να περάσει κάποιο τεστ ή να πάρει μια σημαντική απόφαση. Μάλιστα, το άγχος μπορεί να είναι ακόμα και ωφέλιμο. Για παράδειγμα, το άγχος έχει προστατευτική αξία, καθώς μας βοηθάει να αντιληφθούμε επικίνδυνες καταστάσεις, να εστιάζουμε την προσοχή μας όταν χρειάζεται, και να παραμένουμε ασφαλείς.  

Τί είναι οι Διαταραχές Άγχους ή Αγχώδεις Διαταραχές;

Οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν διαταραχές που μοιράζονται τα χαρακτηριστικά του υπερβολικού φόβου και άγχους και των σχετικών διαταραχών συμπεριφοράς. Ο φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση σε μια επικείμενη πραγματική ή αντιληπτή απειλή, ενώ το άγχος είναι η πρόβλεψη μιας μελλοντικής απειλής. Είναι σαφές ότι οι δύο αυτές καταστάσεις επικαλύπτονται, αλλά και διαφέρουν: ο φόβος συνδέεται συχνότερα με εκρήξεις και αντιδράσεις υπερδραστηριότητας που απαιτούνται για την εκτίμηση ενός άμεσου κινδύνου και την ενεργοποίηση συμπεριφορών διαφυγής, ενώ το άγχος συνδέεται συχνότερα με μυϊκή ένταση και επαγρύπνηση για την προετοιμασία για μελλοντικό κίνδυνο και με συμπεριφορές προσοχής ή αποφυγής.  

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι μια κατηγορία διαταραχών της ψυχικής υγείας, όπου το άγχος δυσχεραίνει κατά περίπτωση διαφορετικές διαστάσεις της καθημερινότητας. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αισθήματα νευρικότητας, πανικού και φόβου, εφίδρωση και ταχυκαρδία. Όταν κάποιος εμφανίζει αγχώδη διαταραχή αντιδρά συχνότερα και εντονότερα με φόβο, ταχυπαλμία ή και εφίδρωση σε συγκεκριμένες καταστάσεις που οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν χωρίς αυτά τα συμπτώματα. Υποψία αγχώδους διαταραχής υπάρχει όταν: 

• Το άγχος παρεμβαίνει στην ικανότητά κάποιου να λειτουργεί
• Συνήθως υπάρχουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις
• Σημειώνεται αδυναμία ελέγχου στα συμπτώματα και στις συμπεριφορές

Επομένως, όταν κάποιος εμφανίζει αγχώδη διαταραχή είναι πιθανό να αντιμετωπίζει δυσκολία να ανταπεξέλθει ακόμα και σε καθημερινές καταστάσεις. 

Ποιος κινδυνεύει από αγχώδεις διαταραχές;

Ένας συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ενός ατόμου να αναπτύξει αγχώδεις διαταραχές. Μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνιση της διαταραχής υπάρχει στις παρακάτω περιπτώσεις:  

• Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η ντροπαλότητα και αναστολή συμπεριφοράς, το αίσθημα δυσφορίας και η αποφυγή άγνωστων ανθρώπων, καταστάσεων ή περιβαλλόντων.
• Τραυματικά γεγονότα στην παιδική ηλικία ή στην ενήλικη ζωή.
• Οικογενειακό ιστορικό άγχους ή άλλων καταστάσεων ψυχικής υγείας.
• Ορισμένες σωματικές παθήσεις, όπως προβλήματα θυρεοειδούς και καρδιακές αρρυθμίες.
• Οι περισσότερες εμφανίζονται συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες (κατά προσέγγιση αναλογία 2:1)

Ποιοι είναι οι τύποι των αγχωδών διαταραχών;

Οι διαφορετικοί τύποι των αγχωδών διαταραχών διακρίνονται μεταξύ τους ανάλογα με το είδος των αντικειμένων ή των καταστάσεων που προκαλούν φόβο, άγχος ή συμπεριφορά αποφυγής. Συχνά οι αγχώδεις διαταραχές τείνουν να είναι σε μεγάλο βαθμό συννοσηρές μεταξύ τους, δηλαδή να συνυπάρχουν παράλληλα, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει και τη σαφή διαφοροποίησή τους.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών:

• Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
• Διαταραχή πανικού
• Φοβίες
• Κοινωνικό άγχος
• Αγοραφοβία
• Άγχος αποχωρισμού

Άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τις αγχώδεις διαταραχές. Σε αυτές περιλαμβάνονται η διαταραχή μετατραυματικού στρες και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. 

Τι είναι η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή; 

Κατά τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, κάποιος αισθάνεται ακραία και μη ρεαλιστική ανησυχία και ένταση, ακόμη και αν δεν υπάρχει τίποτα στο περιβάλλον που να προκαλεί αυτά τα συναισθήματα. Το άτομο με αγχώδη διαταραχή ανησυχεί τις περισσότερες μέρες για διάφορα θέματα όπως η υγεία, η εργασία, το σχολείο και οι σχέσεις. Επιπλέον, το άτομο βιώνει σωματικά συμπτώματα όπως ανησυχία, αίσθημα έντασης ή νευρικότητας, εύκολη κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης ή κενό, ευερεθιστότητα, μυϊκή ένταση και διαταραχές ύπνου. 

Τι είναι η διαταραχή πανικού;

Όταν κάποιος παρουσιάζει διαταραχή πανικού, βιώνει ξαφνικές κρίσεις πανικού. Αυτές οι κρίσεις συχνά χαρακτηρίζονται από ισχυρότερα, πιο έντονα συναισθήματα από ό,τι άλλοι τύποι αγχωδών διαταραχών. Τα συναισθήματα τρόμου μπορεί να ξεκινούν ξαφνικά και απροσδόκητα ή μπορεί να προέρχονται από ένα έναυσμα, όπως η αντιμετώπιση μιας κατάστασης που προκαλεί φόβο στο υποκείμενο. Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, παρατηρούνται : 

• Εφίδρωση.
• Αίσθημα καρδιακού παλμού (αίσθηση ότι η καρδιά χτυπάει δυνατά).
• Πόνο στο στήθος.
• Αίσθημα πνιγμού, το οποίο μπορεί να δίνει την εντύπωση καρδιακής προσβολής.

Οι κρίσεις πανικού είναι πολύ ενοχλητικές. Τα άτομα με διαταραχή πανικού συχνά περνούν πολύ χρόνο ανησυχώντας για την επόμενη κρίση πανικού. Προσπαθούν επίσης να αποφεύγουν καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν μια κρίση. 

Τι είναι οι φοβίες; 

Οι φοβίες είναι ένας έντονος φόβος για ορισμένες καταστάσεις ή αντικείμενα. Ορισμένοι από αυτούς τους φόβους μπορεί να είναι λογικοί, ιδίως όταν το αντικείμενο φοβίας παρουσιάζει πράγματι απειλή για το υποκείμενο, όπως για παράδειγμα ο φόβος για τα φίδια. Η διαφορά στις φοβίες είναι ότι, τις περισσότερες φορές, το επίπεδο του φόβου δεν ταιριάζει με την κατάσταση. Όπως συμβαίνει και με άλλες αγχώδεις διαταραχές, το υποκείμενο μπορεί να σπαταλά πολύ χρόνο προσπαθώντας να αποφύγει καταστάσεις που ενδεχομένως να πυροδοτήσουν τη φοβία.  

Στην περίπτωση που ο φόβος συνδέεται με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, μιλάμε για ειδική φοβία ή απλή φοβία. Ορισμένες ειδικές φοβίες περιλαμβάνουν το φόβο για: 

• Τα ζώα, όπως οι αράχνες, τα σκυλιά ή τα φίδια
• Το αίμα 
• Το αεροπλάνο 
• Τα ύψη 
• Τις ενέσεις  

Τί είναι η διαταραχή κοινωνικού άγχους; 

Η διαταραχή κοινωνικού άγχους αποκαλείται συχνά και ως κοινωνική φοβία. Το άτομο που εμφανίζει διαταραχή κοινωνικού άγχους μπορεί να ανησυχεί υπέρμετρα για καθημερινές κοινωνικές συναναστροφές. Η ανησυχία προέρχεται από αγωνία για τον τρόπο που το υποκείμενο προσλαμβάνεται από τους άλλους, με κυρίαρχο τον φόβο ότι μπορεί να κριθεί από τους άλλους, μπορεί να σκέφτεται ότι θα φέρει τον εαυτό του σε δύσκολη θέση ή ακόμα και ότι θα εκτεθεί σε γελοιοποίηση. Κατά συνέπεια, παρατηρείται συχνά τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους να αποφεύγουν εντελώς τις κοινωνικές καταστάσεις . 

Τι είναι η αγοραφοβία; 

Τα άτομα με αγοραφοβία αγχώνονται και φοβούνται δύο ή περισσότερες από τις ακόλουθες καταστάσεις:  

• Χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς
• Παραμονή σε ανοιχτούς χώρους
• Παραμονή σε κλειστούς χώρους
• Παραμονή σε χώρο αναμονής ή πλήθος
• Παραμονή μόνη εκτός σπιτιού σε άλλες καταστάσεις

Το άτομο φοβάται αυτές τις καταστάσεις επειδή πιστεύει ότι είναι δύσκολο να ξεφύγει ή να βρει βοήθεια αν εμφανιστούν συμπτώματα πανικού ή άλλα ενοχλητικά συμπτώματα. Αυτές οι καταστάσεις προκαλούν σχεδόν πάντα φόβο ή άγχος και συχνά αποφεύγονται ή απαιτούν την παρουσία άλλου ατόμου. Στη σοβαρή της μορφή η αγοραφοβία μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο ακόμα και από το να μη βγαίνει καθόλου από το σπίτι.  

Τι είναι η διαταραχή άγχους αποχωρισμού; 

Η διαταραχή άγχους αποχωρισμού παρατηρείται κυρίως σε παιδιά ή έφηβους και νέους ενήλικες. Αν και τα συμπτώματα συχνά αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία, μπορεί να εμφανιστούν και σε ενήλικες. Πρόκειται για έναν επίμονο φόβο ή άγχος ότι κάτι κακό θα συμβεί στα αγαπημένα πρόσωπα που συνοδεύεται συχνά από εφιάλτες και σωματικά συμπτώματα δυσφορίας. Έφηβοι και νέοι ενήλικες μπορεί να παρουσιάσουν διαταραχή άγχους αποχωρισμού όταν βιώνεται έντονο άγχος παράγοντας ή όταν απαιτείται προσαρμογή σε νέα περιβάλλοντα.  

Πόσο συχνές είναι οι αγχώδεις διαταραχές;

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές παθήσεις ψυχικής υγείας. Συμβαίνουν σε σχεδόν το 30% των ενηλίκων κάποια στιγμή. Οι αγχώδεις διαταραχές αρχίζουν συχνότερα στην παιδική ηλικία, την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή. 

Τι προκαλεί τις αγχώδεις διαταραχές;

Οι αγχώδεις διαταραχές μοιάζουν με άλλες μορφές ψυχικών ασθενειών. Δεν προέρχονται από προσωπική αδυναμία, ελαττώματα του χαρακτήρα ή προβλήματα ανατροφής. Ωστόσο οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακριβώς τι προκαλεί τις αγχώδεις διαταραχές. Υποπτεύονται ότι παίζει ρόλο ένας συνδυασμός παραγόντων: 

Χημική ανισορροπία. Το σοβαρό ή μακροχρόνιο στρες μπορεί να αλλάξει τη χημική ισορροπία που ελέγχει τη διάθεσή. Η βίωση μεγάλου στρες για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδη διαταραχή. 

Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Η εμπειρία ενός τραύματος μπορεί να πυροδοτήσει μια αγχώδη διαταραχή, ειδικά σε κάποιον που έχει κληρονομήσει υψηλότερο κίνδυνο για την εμφάνισή της 

Κληρονομικότητα. Οι αγχώδεις διαταραχές τείνουν να κληρονομούνται στις οικογένειες. Μπορεί να τις κληρονομήσετε από τον έναν ή και από τους δύο γονείς, όπως το χρώμα των ματιών. 

Ποια είναι τα συμπτώματα μιας αγχώδους διαταραχής;

Τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο της αγχώδους διαταραχής. Τα γενικά συμπτώματα μιας αγχώδους διαταραχής περιλαμβάνουν: 

Σωματικά συμπτώματα: 

• Κρύα ή ιδρωμένα χέρια
• Ξηρό στόμα
• Αίσθημα παλμών της καρδιάς
• Ναυτία
• Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα χέρια ή τα πόδια
• Μυϊκή ένταση
• Δύσπνοια

Ψυχολογικά συμπτώματα: 

• Αίσθημα πανικού, φόβου και ανησυχίας 
• Εφιάλτες 
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή αναδρομές σε τραυματικές εμπειρίες 
• Ανεξέλεγκτες, εμμονικές σκέψεις 

Συμπεριφορικά συμπτώματα: 

• Αδυναμία να παραμείνει κανείς ακίνητος και ήρεμος 
• Τελετουργικές συμπεριφορές, όπως το επανειλημμένο πλύσιμο των χεριών 
• Προβλήματα στον ύπνο 

Πώς πραγματοποιείται η διάγνωση για τις αγχώδεις διαταραχές;

Μια αγχώδης διαταραχή μπορεί να διαγνωστεί μόνο εάν τα συμπτώματα δεν μπορούν να αποδοθούν στη φυσιολογική επίδραση μιας ουσίας/φαρμάκου ή άλλης ιατρικής κατάστασης ή εάν δεν μπορούν να εξηγηθούν καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή. 

Δεν υπάρχουν εργαστηριακές εξετάσεις για τις αγχώδεις διαταραχές. Εφόσον έχουν διερευνηθεί και αποκλειστεί σωματικές ασθένειες που μπορεί να σχετίζονται με τα συμπτώματα, ένας ψυχολόγος μπορεί να διαπιστώσει την παρουσία ή όχι της διαταραχής.  

Οι ψυχολόγοι είναι εκπαιδευμένοι στη διάγνωση και θεραπεία ψυχικών ασθενειών και μπορούν να χορηγήσουν ειδικά σχεδιασμένα εργαλεία συνέντευξης και αξιολόγησης για να καταλάβουν αν υπάρχει αγχώδης διαταραχή. Ένας ψυχολόγος βασίζει τη διάγνωση: 

• Στα συμπτώματα που αναφέρετε, συμπεριλαμβανομένου του πόσο έντονα είναι και πόσο διαρκούν.
• Στη συζήτηση για το πώς τα συμπτώματα παρεμβαίνουν στην καθημερινή σας ζωή.
• Στην παρατήρηση της στάσης και της συμπεριφοράς σας.

Πώς αντιμετωπίζονται οι αγχώδεις διαταραχές;

Πολλές αγχώδεις διαταραχές αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία και τείνουν να επιμένουν όταν δεν αντιμετωπίζονται. Μια αγχώδης διαταραχή είναι ένα πρόβλημα υγείας που απαιτεί θεραπεία. Δεν μπορεί κάποιος να εξαφανίσει την αγχώδη διαταραχή με τη θέλησή του, καθώς δεν είναι θέμα αυτοπειθαρχίας. Η αντιμετώπισή τους πραγματοποιείται μόνο μέσα από ψυχοθεραπεία και, σε περιπτώσεις που ενδείκνυται, φαρμακευτική αγωγή.  

Πώς αντιμετωπίζονται με φάρμακα οι αγχώδεις διαταραχές; 

Τα αγχολυτικά φάρμακα, όπως οι βενζοδιαζεπίνες, μπορεί να μειώσουν το άγχος, τον πανικό και την ανησυχία. Δρουν γρήγορα, αλλά είναι πιθανό ο οργανισμός να αναπτύξει γρήγορα ανοχή σε αυτά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η επίδρασή τους με την πάροδο του χρόνου.  

Τα αντικαταθλιπτικά μπορούν επίσης να βοηθήσουν στις αγχώδεις διαταραχές. Ρυθμίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός σας χρησιμοποιεί ορισμένες χημικές ουσίες για τη βελτίωση της διάθεσης και τη μείωση του στρες. Τα αντικαταθλιπτικά ωστόσο μπορεί να χρειάζονται κάποιο χρόνο για να δράσουν. 

Τόσο η χορήγηση αγχολυτικών, όσο και των αντικαταθλιπτικών απαιτούν ιατρική έγκριση, καθώς μπορεί να προκαλέσουν αρνητικές παρενέργειες. Τα φάρμακα μπορούν να βελτιώσουν τα συμπτώματα και να βοηθήσουν στην καθημερινή λειτουργικότητα. Ωστόσο, δεν μπορούν να θεραπεύσουν μια αγχώδη διαταραχή.. 

Πώς αντιμετωπίζει η ψυχοθεραπεία τις αγχώδεις διαταραχές; 

Η ψυχοθεραπεία, ή η συμβουλευτική, βοηθά καταλυτικά στην αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους. Η πιο διαδεδομένη προσέγγιση ψυχοθεραπείας για τις αγχώδεις διαταραχές είναι η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία. Η συγκεκριμένη ψυχοθεραπεία οδηγεί, κατ’αρχάς, στην αναγνώριση μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς που οδηγούν σε αρνητικά συναισθήματα, ενώ σε δεύτερο χρόνο πραγματοποιείται παρέμβαση με σκοπό την τροποποίησή τους.  

Όσο οι αγχώδεις διαταραχές παραμένουν αθεράπευτες, τόσο αυξημένος είναι ο κίνδυνος για προβλήματα σε άλλες διαστάσεις της ζωής του ατόμου, όπως οι σχέσεις, η επαγγελματική εξέλιξη και η κοινωνική λειτουργικότητα.  

Μπορούν να προληφθούν οι αγχώδεις διαταραχές;

Δεν μπορούμε να προλάβουμε τις αγχώδεις διαταραχές. Μπορούμε όμως να υιοθετήσουμε συμπεριφορές που ελέγχουν ή μειώνουν τα συμπτώματα.  

• Περιορίστε την καφεΐνη: Σταματήστε ή περιορίστε την ποσότητα καφεΐνης που καταναλώνετε, συμπεριλαμβανομένου του καφέ, του τσαγιού και της σοκολάτας.
• Υιοθετήστε έναν υγιεινό τρόπο ζωής: Ασκηθείτε τακτικά και ακολουθήστε μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή.
• Ζητήστε βοήθεια: Ζητήστε συμβουλές και υποστήριξη αν βιώσατε ένα τραυματικό ή ενοχλητικό γεγονός. Κάτι τέτοιο μπορεί να σας βοηθήσει να αποτρέψετε το άγχος και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα από το να διαταράξουν τη ζωή σας.

Ποιες είναι οι προοπτικές για τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές;

Πολύ συχνά οι αγχώδεις διαταραχές δεν διαγιγνώσκονται και κατά συνέπεια δεν αντιμετωπίζονται. Ωστόσο, όταν υπάρχει διάγνωση και πλάνο αντιμετώπισης βασισμένο στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση η πρόγνωση είναι θετική, και το άτομο οδηγείται σε σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής, των σχέσεων και την παραγωγικότητά του.