«Και μετά τις διακοπές, τί; Πίσω στην πραγματικότητα, πίσω στη δουλειά, πίσω στα γνωστά και καθημερινά»

Το φθινόπωρο είναι συχνά μια εποχή όπου οι ψυχολόγοι λαμβάνουν μεγάλο όγκο νέων ασθενών, και αυτό δεν είναι εντελώς περίεργο. Η πραγματικότητα της επιστροφής στη δουλειά/σχολείο μπαίνει σε εφαρμογή και ο ζεστός καιρός σταδιακά ξεθωριάζει. Όλα αυτά μπορεί να συμβάλουν σε συναισθήματα αυξημένης θλίψης ή άγχους, τα οποία συνήθως αντιστοιχούν είτε στο θρήνο για το τέλος του καλοκαιριού, είτε στην αγωνία για τους επερχόμενους μήνες. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, πρόκειται για ένα προσδιορισμένο φαινόμενο, το λεγόμενο Σύνδρομο Μετά-τις-διακοπές, για το οποίο όπως φαίνεται υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ώστε να το ελέγξουμε.

Τί είναι το Σύνδρομο “Μετά τις διακοπές”, διεθνώς γνωστό ως Post-Vacation Syndrome;

To Σύνδρομο “Μετά τις διακοπές” ορίζεται ως η ξαφνική ύφεση της διάθεσης και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση αρνητικών συναισθημάτων που συνήθως έρχονται μετά από μια περίοδο έντονων ευχάριστων συναισθημάτων. Η μετάβαση από τις καλοκαιρινές διακοπές στη συνηθισμένη καθημερινότητα μπορεί να συνοδεύεται από μελαγχολία ή και πολλά άλλα χαρακτηριστικά συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της διαταραχής άγχους ή διάθεσης:  αϋπνία, χαμηλή ενέργεια, ευερεθιστότητα, δυσκολία συγκέντρωσης και ανησυχία. Ωστόσο υπάρχουν βασικές διαφορές ανάμεσα στο Σύνδρομο Μετα-τις-διακοπές και κλινικές διαταραχές όπως η Κατάθλιψη ή διαταραχή άγχους και η διαταραχή διάθεσης, με κυρίαρχες τη διάρκεια και την ένταση των συμπτωμάτων. Ενώ στις κλινικές διαταραχές τα συμπτώματα είναι μακροχρόνια και καθιστούν το άτομο δυσλειτουργικό ακόμα και στις καθημερινές δραστηριότητες, στο Σύνδρομο μετά-τις-διακοπές η διάρκειά των συμπτωμάτων είναι σύντομη μη ξεπερνώντας τις δύο εβδομάδες, και το άτομο μπορεί να ανταπεξέλθει αποτελεσματικά στις καθημερινές υποχρεώσεις.

Ποιες είναι οι αιτίες;

Βιολογικές αιτίες

Αν και δεν υπάρχουν ακόμα εκτενείς έρευνες σχετικά με το θέμα, η συναίνεση μεταξύ των ειδικών είναι ότι η απότομη πτώση των επιπέδων της αδρεναλίνης αποτελεί πιθανότατα έναν βασικό αιτιακό παράγοντα. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που εμφανίζεται σε διάφορες περιστάσεις, όπως μπορεί να συμβεί μετά το πέρας σημαντικών γεγονότων ζωής, όπως για παράδειγμα ένας γάμος ή η ολοκλήρωση μιας προθεσμίας. Ουσιαστικά η ολοκλήρωση ενός σημαντικού γεγονότος συνοδεύεται με την απότομη απόσυρση των ορμονών του στρες, φέροντας βαθύτατες επιπτώσεις στην ψυχολογική ευεξία.

Επιπλέον, η διατροφή μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο. Την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών συνηθίζουμε να διασκεδάζουμε περισσότερο, να καταναλώνουμε περισσότερο αλκοόλ και να δίνουμε λιγότερη προσοχή στα συστατικά της διατροφής μας.  Πλήθος ερευνών συνδέουν τις κακές διατροφικές συνήθειες, με ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη. Επομένως, είναι πιθανό, έπειτα από μια περίοδο υπερκατανάλωσης «κακών» συστατικών, να μην αισθανόμαστε στα καλύτερά μας.

Ψυχολογικές αιτίες

Φαινόμενο αντίθεσης

Ο τρόπος που προσλαμβάνουμε, ερμηνεύουμε και βιώνουμε τα γεγονότα έχει αναμφίβολα καθοριστική επίδραση στην ψυχολογία μας. Σύμφωνα με το φαινόμενο της αντίθεσης (contrast effect), μια μορφή γνωστικής μεροληψίας όπου η αντίληψη των διαφορών ενισχύεται ή μειώνεται ως αποτέλεσμα της έκθεσης σε κάτι με παρόμοια χαρακτηριστικά, αλλά διαφορετικές ιδιότητες, παίζει ρόλο στο Σύνδρομο μετά-τις-διακοπές. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να αποκαταστήσει την τάξη ενώ προσαρμόζεται μεταξύ έντονα διαφορετικών εμπειριών, και καθώς οι διακοπές είναι ουσιαστικά μια μεγάλη απομάκρυνση από την κανονική μας ρουτίνα, είναι πιθανό η εμπειρία της επιστροφής να μοιάζει πολύ πιο δυσάρεστη από όσο στην πραγματικότητα είναι.

Φαινόμενο μάθησης 

Παράλληλα, ο τρόπος που έχουμε μάθει να βιώνουμε ένα γεγονός σε μια δεδομένη στιγμή οπού επικρατούσαν συγκεκριμένες συνθήκες, προσδιορίζει τον τρόπο που θα βιώνουμε αυτό το γεγονός ακόμα και αν οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Κατά την παιδική ηλικία, η επιστροφή στο σχολείο ήταν συχνά επιφορτισμένη με αρνητικά συναισθήματα, τα οποία συνδέονταν με τον θρήνο για την απώλεια της καλοκαιρινής ανεμελιάς. Ωστόσο, ως ενήλικες και δεδομένου ότι έχουμε πια πολύ μεγαλύτερη ελευθερία στην επιλογή των καθημερινών δραστηριοτήτων, η επιστροφή από τις διακοπές δεν επιφέρει παρόμοιες απώλειες που θα εξηγούσαν την εμπειρία αρνητικών συναισθημάτων. Είναι ωστόσο πιθανό, η εμπειρία της επιστροφής να έχει καταγραφεί ως αρνητική και, παρά τις διαφορετικές συνθήκες, λόγω μάθησης, να βιώνεται ξανά και ξανά ως τέτοια.

Οι αυτοματισμοί έχουν χαθεί 

Η επιστροφή από τις καλοκαιρινές διακοπές επισημαίνει μια μετάβαση, οπού πολλά σημεία χρειάζονται επαναπροσδιορισμό. Η ρουτίνα έχει ξεχαστεί και χρειάζεται παραπάνω ενασχόληση για την εκ νέου ρύθμισή της. Επομένως, οι γνωστικές πηγές μπορεί να εξαντλώνται συντομότερα, αφήνοντας ως αποτύπωμα αυξημένη ευερεθιστότητα, καθώς έχουμε την επιπλέον υποχρέωση να ξαναβάλουμε την καθημερινότητά μας σε τάξη. Εάν οι αυτοματισμοί έχουν χαθεί και η καθημερινότητα φαίνεται «βουνό», ίσως χρειάζεται υπομονή ως την επαναφορά της ρουτίνας.

Πώς αντιμετωπίζεται το Σύνδρομο μετά-τις-διακοπές; 

Για να βγούμε από τη δυσφορία μετά τις διακοπές, χρειάζεται να δώσουμε περισσότερη έμφαση στα βασικά στοιχεία της σωματικής και ψυχικής ευεξίας και να προσαρμόσουμε τις προσδοκίες μας.

Αρχικά χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε τα αρνητικά συναισθήματα, να τα αποδεχτούμε και να τα προσεγγίσουμε ως ένα πρόβλημα που χρειάζεται επίλυση. Σε αντίθεση, εάν τα αποφεύγουμε ή τα αρνούμαστε, αυτά θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να επιστρέφουν με διαφορετικούς τρόπους δυσχεραίνοντας την εμπειρία της καθημερινότητας.

Αυτοφροντίδα

Ποιοτικός ύπνος, τακτική σωματική άσκηση και μια διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι του υγιεινού τρόπου ζωής και συνιστώνται από τους ειδικούς για την τόνωση της διάθεσης και τη διαχείριση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Συχνά κατά τη διάρκεια των διακοπών, αυτές οι πρακτικές μένουν στο περιθώριο και η επαναφορά τους ως τακτικό και αδιαπραγμάτευτο στοιχείο της ρουτίνας είναι απαραίτητη για να επιστρέψουμε σε καλή τροχιά.

Προβλέπουμε χρόνο για διασκέδαση 

Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ένα κρίσιμο συστατικό της ενισχυμένης ευεξίας. Μετά τις καλοκαιρινές εξορμήσεις, τις βόλτες και τα μπάνια μια άδεια ατζέντα μπορεί να εντείνει το αίσθημα δυσφορίας. Και σε αυτό το πλαίσιο, είναι πολύ εύκολο να αποτραβηχτούμε και εγκλωβιστούμε σ’ έναν φαύλο κύκλο θλίψης. Γεμίζοντας την καθημερινότητα με δραστηριότητες που μας ευχαριστούν, έχουμε κάτι να περιμένουμε με ανυπομονησία, κάτι που βοηθάει να κρατήσουμε μακριά το φαινόμενο της αντίθεσης που είδαμε παραπάνω. Το να προσεγγίζουμε και να περνάμε χρόνο με τους φίλους και άλλους ανθρώπους που μας ενδιαφέρουν -ακόμα κι αν η όρεξη δεν το υπαγορεύει απόλυτα- μπορεί να είναι αρκετό για να δώσει την απαραίτητη ώθηση για ψυχολογική ανάκαμψη.

Είμαστε υπομονετικοί και χαλαροί με τον εαυτό μας

Η μελαγχολία μετά τις διακοπές δεν θα παραμείνει για πάντα. Χρειάζεται να είμαστε υπομονετικοί και ευγενικοί προς τον εαυτό μας, δίνοντάς του το χρόνο που χρειάζεται για να αισθανθούμε καλύτερα. Σε καμία περίπτωση δεν θυμώνουμε ή κατηγορούμε τον εαυτό μας επειδή αισθανόμαστε δυσάρεστα, αλλά δίνουμε χρόνο για να ξαναβρούμε τα πατήματά μας. Εάν τα συμπτώματα επιμένουν περισσότερες από δύο εβδομάδες, ζητάμε βοήθεια από έναν ειδικό.

Πηγές:

1. Chen Y., Lehto X. Y., Cai L. (2013) Vacation and Well-being : A study of Chinese tourists. Annals of Tourism Research, (42), pp. 284-310.  https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.annals.2013.02.003
2. Boris B. Pinchasov, B. B ., Shurgaja A. M., Grischin O. V., Putilov A. A. (2000). Mood and energy regulation in seasonal and non-seasonal depression before and after midday treatment with physical exercise or bright light, Psychiatry Research, 94 (1), pp. 29-42 https://doi.org/10.1016/s0165-1781(00)00138-4
3. Bretones, F. D. (2017). Facing the post-holiday blues. Safety Management, October, 13. https://digibug.ugr.es/bitstream/handle/10481/62632/Facing%20the%20post-holiday%20blues%20AUTHOR.pdf?sequence=1