Τι είναι η Ψυχική Ευεξία;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), η ψυχική ευεξία (ή ψυχική υγεία) ορίζεται ως μια κατάσταση ευημερίας κατά την οποία ένα άτομο αντιλαμβάνεται τις ικανότητές του, μπορεί να αντιμετωπίσει το φυσιολογικό άγχος της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και αποδοτικά, και είναι σε θέση να συμμετέχει και να συνεισφέρει στην κοινότητά του. Φαίνεται λοιπόν ότι η ψυχική ευεξία δεν είναι απλώς η απουσία ψυχικής διαταραχής, αλλά περιλαμβάνει τη θετική ψυχολογική κατάσταση στην οποία το άτομο μπορεί να διαχειρίζεται τις προκλήσεις της ζωής, να έχει ισορροπημένες σχέσεις και να νιώθει ικανοποίηση και νόημα στην καθημερινότητά του.
Ψυχική Δυσφορία και Κακή Ψυχική Υγεία
Αντιθέτως η ψυχική δυσφορία και η κακή ψυχική υγεία είναι δύο καταστάσεις που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Η κατανόηση αυτών των φαινομένων είναι ζωτικής σημασίας για την αναγνώριση και αντιμετώπιση των προκλήσεων που συνεπάγονται, ενώ οι στρατηγικές πρόληψης και διαχείρισης μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ζωής των ατόμων. Ως ψυχική δυσφορία αναφέρεται η κατάσταση συναισθηματικής ή ψυχολογικής πίεσης που αισθάνεται ένα άτομο. Είναι η αίσθηση ανησυχίας, άγχους, θλίψης, φόβου, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργικότητα και την ευημερία του. Ενώ η ψυχική δυσφορία μπορεί να είναι μια παροδική εμπειρία σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν είναι έντονη ή διαρκής, μπορεί να οδηγήσει σε κακή ψυχική υγεία. Στην περίπτωση κακής ψυχικής υγείας ένα άτομο δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τα καθημερινά προβλήματα, να διαχειριστεί το άγχος, να συνδεθεί με άλλους και να απολαύσει τη ζωή. Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές που μπορεί να προκύψουν περιλαμβάνουν τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, τις διαταραχές πανικού και τις διαταραχές προσωπικότητας.
Παράγοντες που Επηρεάζουν την Ψυχική Υγεία
Η ψυχική υγεία είναι πολύπλοκη και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς.
Βιολογικοί παράγοντες
- Τα γονίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης ή αγχώδους διαταραχής, μπορεί να έχει αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσει τα ίδια συμπτώματα.
- Οι νευροχημικές αλλαγές στον εγκέφαλο, όπως ανισορροπίες σε ορισμένες νευροδιαβιβαστικές ουσίες (π.χ., σεροτονίνη, ντοπαμίνη), μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ψυχικές διαταραχές.
Ψυχολογικοί παράγοντες
- Τραυματικά γεγονότα όπως ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, κακοποίηση ή ατυχήματα μπορεί να προκαλέσουν ψυχική δυσφορία ή να πυροδοτήσουν διαταραχές όπως το μετατραυματικό στρες.
- Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε το άγχος και τις προκλήσεις της καθημερινότητας, επηρεάζει την ψυχική μας υγεία.
Κοινωνικοί παράγοντες
- Η μοναξιά, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και οι τοξικές σχέσεις μπορούν να επιδεινώσουν την ψυχική υγεία.
- Η φτώχεια, η ανεργία και η κοινωνική απομόνωση είναι ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες της ψυχικής δυσφορίας.
- Οι διακρίσεις, το κοινωνικό στίγμα, αλλά και οι αυξημένες απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής, όπως η πίεση για επαγγελματική επιτυχία και κοινωνική αποδοχή, επίσης συμβάλλουν σημαντικά.
Σε τι ηλικία εμφανίζονται συμπτώματα;
Οι ψυχικές διαταραχές και η ψυχική δυσφορία μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά υπάρχουν ορισμένες ηλικιακές περίοδοι που θεωρούνται κρίσιμες. Έρευνες δείχνουν ότι τα πρώτα σημάδια κακής ψυχικής υγείας εμφανίζονται συχνά κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή. Η εφηβεία είναι μια περίοδος έντονων αλλαγών, όπου το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με σωματικές, συναισθηματικές και κοινωνικές προκλήσεις, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχική δυσφορία.
- Οι αγχώδεις διαταραχές μπορεί να εμφανιστούν ήδη από την παιδική ηλικία ή την εφηβεία.
- Η κατάθλιψη τείνει να εμφανίζεται πιο συχνά κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή, με αυξημένα ποσοστά στις ηλικίες 16-24.
- Οι διαταραχές διατροφής, όπως η νευρική ανορεξία και η βουλιμία, εμφανίζονται επίσης κυρίως κατά την εφηβεία.
Η Σημασία της Πρόληψης
Η πρόληψη της ψυχικής δυσφορίας και των ψυχικών διαταραχών είναι εφικτή, αρκεί να δοθεί η απαραίτητη προσοχή τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς πρόληψης, ενώ πολλές πολιτικές εφαρμόζονται σε κοινωνικό επίπεδο με στόχο την εφαρμογή προληπτικών παραγόντων στις κοινότητες.
- Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση — Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τα ψυχικά προβλήματα και η εκπαίδευση των ατόμων να αναγνωρίζουν τα πρώτα σημάδια ψυχικής δυσφορίας είναι κρίσιμη. Η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας από μικρή ηλικία μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των στρεσογόνων καταστάσεων στην πορεία της ζωής.
- Στήριξη και κοινωνικές συνδέσεις — Η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου μπορεί να μειώσει την ψυχική δυσφορία. Η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες, η επικοινωνία με φίλους και συγγενείς, και η αποφυγή της απομόνωσης είναι ζωτικής σημασίας.
- Σωματική υγεία και ευεξία — Η καλή φυσική κατάσταση, η υγιεινή διατροφή και η τακτική σωματική άσκηση σχετίζονται με την ψυχική υγεία. Η άσκηση έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.
- Πρόσβαση σε επαγγελματική βοήθεια — Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως ψυχολόγους και ψυχιάτρους, είναι κρίσιμη για την πρόληψη της επιδείνωσης των ψυχικών προβλημάτων. Η ψυχοθεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στην πρόληψη ψυχικών διαταραχών
Η ψυχοθεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος, τόσο για την αντιμετώπιση όσο και για την πρόληψη ψυχικών διαταραχών. Δρα αποτελεσματικά σε ατομικό επίπεδο με τρόπους που προστατεύουν και προάγουν την ψυχική ευημερία, όπως:
Προωθεί την ανάπτυξη συναισθηματικής ανθεκτικότητας
Η ικανότητα να ανακάμπτουμε από δύσκολες καταστάσεις είναι κεντρική για τη μακροπρόθεσμη ψυχική υγεία. Η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να ενισχυθεί μέσω της καλλιέργειας αισιοδοξίας, της αποδοχής των αναπόφευκτων δυσκολιών και της εστίασης στη λύση προβλημάτων.
Λειτουργεί ως πρακτική αυτοφροντίδας
Η αυτοφροντίδα είναι η συνειδητή αφιέρωση χρόνου για δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά και χαλάρωση, αλλά κυρίως μας φέρνουν σε επαφή με τον εαυτό μας. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την ανάγνωση ενός βιβλίου, το περπάτημα στη φύση, την ακρόαση μουσικής ή τη συμμετοχή σε ένα χόμπι και η ψυχοθεραπεία. Η τακτική αυτοφροντίδα μειώνει το άγχος και βοηθά στη συντήρηση της ψυχικής ενέργειας.
Βοηθάει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων
Η επίλυση προβλημάτων είναι κρίσιμη δεξιότητα για τη μείωση του άγχους. Όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, είναι χρήσιμο να προσεγγίζουμε τα προβλήματα βήμα-βήμα, να αναλύουμε τις διαθέσιμες επιλογές και να επιλέγουμε τις καταλληλότερες λύσεις. Η αποφυγή του προβλήματος συχνά επιδεινώνει την ψυχική δυσφορία.
Ενισχύει τις θετικές σκέψεις και στάσεις
Η υιοθέτηση θετικών στάσεων και σκέψεων είναι σημαντική για την ψυχική υγεία. Η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε για καταστάσεις (π.χ., από αρνητικό σε θετικό) μπορεί να μειώσει το άγχος και να ενισχύσει τη διάθεση. Η εξάσκηση της ευγνωμοσύνης, δηλαδή η αναγνώριση και εκτίμηση των θετικών πτυχών της ζωής, συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής ευεξίας.
Συμπέρασμα
Η ψυχική δυσφορία και η κακή ψυχική υγεία είναι σημαντικά ζητήματα που μπορούν να επηρεάσουν κάθε πτυχή της ζωής ενός ατόμου. Ενώ οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτές τις καταστάσεις είναι πολλοί και ποικίλοι, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και να αποτρέψουν σοβαρές συνέπειες. Συνολικά, η καλή ψυχική υγεία δεν είναι απλώς απουσία ψυχικής ασθένειας, αλλά μια συνεπής διαδικασία ενίσχυσης της ανθεκτικότητας, της προσαρμοστικότητας και της ψυχολογικής ισορροπίας. Αντιμετωπίζοντας τα ψυχικά προβλήματα με κατανόηση και παρέχοντας στήριξη, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία πιο υγιή, ανθεκτική και αλληλέγγυα.
Πηγές:
World Health Organization. (2004). Promoting mental health: Concepts, emerging evidence, practice (Summary Report). World Health Organization. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/43286/9241562943_eng.pdf
American Psychological Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
Keyes, C. L. M. (2007). Promoting and protecting mental health as flourishing: A complementary strategy for improving national mental health. American Psychologist, 62(2), 95–108. https://doi.org/10.1037/0003-066X.62.2.95
Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Free Press.
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2016). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change (2nd ed.). The Guilford Press.
Ryff, C. D., & Singer, B. H. (2008). Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 9(1), 13–39. https://doi.org/10.1007/s10902-006-9019-0
