Συμβουλευτική Γονέων: Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης στην ανατροφή των παιδιών

Πόσο σημαντικό είναι για ένα παιδί να μπορεί να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα τόσο του ίδιου όσο και των άλλων; Όπως έχουν αναδείξει πολλοί ερευνητές, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι καίριας σημασίας στην ευτυχία των παιδιών αλλά και στην επιτυχία τους ως ενήλικες σε διάφορες πτυχές της ζωής τους. Παρακάτω, θα δούμε ποιος είναι ο ρόλος του γονέα στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, και πώς μπορείς να βοηθήσεις και εσύ το παιδί σου να καλλιεργήσει τη συναισθηματική νοημοσύνη του.

Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη

Η συναισθηματική νοημοσύνη (Emotional intelligence EI, ή περισσότερο γνωστός ως όρος Emotional Quotient – EQ) έχει οριστεί από τον Daniel Goleman η ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας, καθώς και να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα των άλλων. Σύμφωνα με τον Goleman, η EQ παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία ενός ατόμου, ίσως ακόμη μεγαλύτερο από το IQ.[i]

Για τα παιδιά, η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης σημαίνει ότι μπορούν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με υγιή τρόπο, να διαχειρίζονται τις απογοητεύσεις τους, να δημιουργούν ουσιαστικές σχέσεις και να επιλύουν συγκρούσεις χωρίς επιθετικότητα.

Οι τέσσερις πυλώνες της συναισθηματικής νοημοσύνης

Πολλοί θεωρητικοί έχουν αναπτύξει διάφορα μοντέλα για να εξηγήσουν τη συναισθηματική νοημοσύνη, ωστόσο αυτό του Goleman έχει γίνει σημείο αναφοράς για το θεωρητικό πλαίσιο γύρω από το EQ. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, το EQ βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες:

Αυτογνωσία (self-awareness): Σύμφωνα με τον John Mayer (ψυχολόγο του Πανεπιστημίου του New Hampshire και έναν από τους πρώτους που μελέτησαν τη συναισθηματική νοημοσύνη), αυτογνωσία σημαίνει να έχουμε «συνειδητή γνώση τόσο για τη διάθεσή μας όσο και για τις σκέψεις μας σχετικά με αυτήν»[ii]. Ο Goleman την εξηγεί επίσης ως την ικανότητα να διαβάζουμε και να κατανοούμε τα συναισθήματά μας, καθώς και να αναγνωρίζουμε τον αντίκτυπό τους στους άλλους.

Με απλά λόγια, η αυτογνωσία είναι η βασική κατανόηση του πώς νιώθουμε και γιατί νιώθουμε έτσι. Όσο περισσότερο είμαστε συνειδητοποιημένοι για τα συναισθήματά μας, τόσο πιο εύκολα μπορούμε να τα διαχειριστούμε και να καθορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στους άλλους.

Αυτοδιαχείριση (self-management): Η αυτοδιαχείριση μπορεί να οριστεί ως η ικανότητα διαχείρισης των πράξεων, των σκέψεων και των συναισθημάτων μας με ευέλικτους τρόπους, ώστε να επιτύχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η αυτορρύθμιση συμβάλλει σε ένα αίσθημα ευημερίας, αυτοπεποίθησης, καθώς και σύνδεσης με τους άλλους. Για να είναι εφικτή η αυτοδιαχείριση, είναι απαραίτητο να έχουμε πετύχει πρώτα την αυτογνωσία.

Κοινωνική επίγνωση (social awareness): Η κοινωνική επίγνωση είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα των άλλων και να «διαβάζουμε» σωστά τις καταστάσεις. Πρόκειται για την ικανότητα να αισθανόμαστε τι σκέφτονται και τι νιώθουν οι άλλοι, ώστε να μπορούμε να κατανοούμε την οπτική τους, αξιοποιώντας την ενσυναίσθησή μας.

Διαχείριση σχέσεων (relationship management): Η ικανότητα να λαμβάνουμε υπόψη τα δικά μας συναισθήματα, τα συναισθήματα των άλλων και το εκάστοτε πλαίσιο, ώστε να διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτή η διάσταση συνδυάζει τις τρεις προηγούμενες και δημιουργεί το τελικό αποτέλεσμα – τη διαχείριση σχέσεων! Συχνά, αν έχουμε κατακτήσει τις άλλες τρεις διαστάσεις, αυτή προκύπτει φυσικά ως επακόλουθο.

Γιατί είναι σημαντική η συναισθηματική νοημοσύνη στην ανατροφή των παιδιών

Η συναισθηματική νοημοσύνη παίζει καθοριστικό ρόλο στην ολιστική ανάπτυξη και ευτυχία των παιδιών. Η ικανότητα ενός παιδιού να κατανοεί, να εκφράζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις ακαδημαϊκές δεξιότητες, τις κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις και τη συνολική του επιτυχία αργότερα ως ενήλικας, ως εξής:

Ακαδημαϊκή επιτυχία

Ολοένα και περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ακαδημαϊκή απόδοση. Σύμφωνα με τους Zins, Bloodworth, Weissberg and Walberg (2007)[iii], «τα σχολεία είναι κοινωνικοί χώροι και η μάθηση είναι μια κοινωνική διαδικασία». Καθώς τα παιδιά μαθαίνουν δίπλα στους δασκάλους και τους συμμαθητές τους, είναι απαραίτητο να αξιοποιούν τα συναισθήματά τους για να διευκολύνουν τη διαδικασία της μάθησης. Η ικανότητά τους να κατανοούν τα δικά τους συναισθήματα και εκείνα των άλλων, να ρυθμίζουν τη συναισθηματική τους κατάσταση και να εκφράζουν με υγιή τρόπο τα συναισθήματά τους συμβάλλει στη δημιουργία ενός επιτυχημένου σχολικού περιβάλλοντος. [iv]

Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις

Τα παιδιά με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν να κατανοούν καλύτερα τα συναισθήματα των συνομηλίκων τους, γεγονός που τα βοηθά να χτίζουν ουσιαστικές σχέσεις. Αυτές οι σχέσεις όχι μόνο ενισχύουν την καθημερινή τους ευημερία αλλά τους παρέχουν και σημαντικά εφόδια για τη συνεργασία σε ομαδικές εργασίες, συζητήσεις στην τάξη και εξωσχολικές δραστηριότητες.

Ψυχική υγεία

Η ψυχική υγεία των παιδιών αποτελεί έναν τομέα που προβληματίζει όλο και περισσότερο τους ειδικούς του κλάδου, με διαταραχές όπως το άγχος και η κατάθλιψη να εμφανίζονται σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η αναγνώριση των συναισθημάτων επιτρέπει στα παιδιά να εκφράζονται με μεγαλύτερη ακρίβεια, αντί να καταπιέζουν ή να εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους με αρνητικούς τρόπους. Σε συνέχεια της αναγνώρισης, η αυτορρύθμιση τα βοηθά να μην κατακλύζονται από αρνητικά συναισθήματα, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίμηση και την ευτυχία τους.

Επιτυχία

Η επιτυχία στη ζωή δεν καθορίζεται αποκλειστικά από τους βαθμούς ή τις επαγγελματικές θέσεις. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πλευρών της ζωής μας, από τη διατήρηση υγιών σχέσεων μέχρι την επίτευξη μιας ισορροπημένης καθημερινότητας. O Goleman υποστηρίζει ότι το ΕQ είναι εξίσου σημαντικό με το IQ (Δείκτης Νοημοσύνης – Intelligence Quotient) για την επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και εισέρχονται στον κόσμο των ενηλίκων, η συναισθηματική νοημοσύνη τους γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη για τις σχέσεις και τις αποφάσεις που παίρνουν.

Πώς να καλλιεργήσεις τη συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού σου

Αναγνώριση συναισθημάτων

Η πρώτη κίνηση για την καλή διαχείριση των συναισθημάτων είναι να τα αναγνωρίσουμε. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να καταλαβαίνουν τα συναισθήματά τους αφού συχνά μπορεί να αισθάνονται σύγχυση γιατί δεν συνειδητοποιούν ότι αυτό που νιώθουν είναι θυμός, χαρά, λύπη ή αηδία – και έτσι δεν γνωρίζουν πώς να το εκφράσουν. Ένας χρήσιμος τρόπος για τα νήπια, είναι να χρησιμοποιήσεις, κυριολεκτικά, «ετικέτες» για τα συναισθήματα, όπως κάρτες που δείχνουν διάφορα συναισθήματα και να τις μελετήσεις μαζί με το παιδί. Ζήτησέ του να σου φέρει την αντίστοιχη κάρτα όταν νιώθει κάποιο από αυτά τα συναισθήματα. Για μεγαλύτερα παιδιά, η συχνές συζητήσεις σχετικά με το τι σημαίνει να νιώθεις κάτι, βοηθούν στη συνειδητοποίηση της συναισθηματικής τους κατάστασης.

Το παράδειγμα

Οι άνθρωποι είναι μιμητικά όντα και τα παιδιά ρουφούν σαν σφουγγάρια ό,τι βλέπουν γύρω τους. Δείξε στο παιδί σου υγιείς τρόπους να διαχειρίζεται τα δικά του συναισθήματα. Για παράδειγμα, όταν νιώθεις άγχος, πες δυνατά, για να σε ακούσει, «Νιώθω πιεσμένος/η, οπότε θα πάρω μερικές βαθιές ανάσες». Προσπάθησε να γίνεις το παράδειγμα που θα μιμηθεί το παιδί σου κάθε φορά που εκφράζεις ένα συναίσθημα

Αναγνώριση προσπαθειών

Φρόντισε να επαινείς το παιδί όταν προσπαθεί να εκφράσει ή να διαχειριστεί τα συναισθήματά του με υγιή τρόπο. Η θετική ενίσχυση θα το παρακινήσει να συνεχίσει. Για παράδειγμα, πες: «Είμαι πολύ περήφανος/η που μου είπες πώς ένιωσες αντί να θυμώσεις». Επίσης, είναι σημαντικό να αποφεύγεις την τιμωρία όταν το παιδί εκφράζει θυμό ή είναι αναστατωμένο, και να υιοθετείς την προσέγγιση της ενίσχυσης/επιβράβευσης. Για παράδειγμα, αντί να «τιμωρήσεις» μια συμπεριφορά, «επιβράβευσε» την συμπεριφορά που θα ήθελες να δεις στη θέση της.

Η συμβουλευτική γονέων

Η συμβουλευτική γονέων είναι μια προσέγγιση που βοηθά τους γονείς να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους στην ανατροφή των παιδιών, να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες τους και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις της καθημερινότητας. Ένας επαγγελματίας σύμβουλος μπορεί να σε καθοδηγήσει ώστε να αναγνωρίσεις τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού σου, να αντιμετωπίσεις δύσκολες καταστάσεις, και να χτίσεις μια ακόμα πιο ισχυρή και υποστηρικτική σχέση μαζί του.

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την ευτυχία και την επιτυχία των παιδιών μας. Ως γονείς, έχουμε τη δυνατότητα να καλλιεργήσουμε αυτήν την ικανότητα μέσα από την επικοινωνία, το καλό παράδειγμα και τη σωστή καθοδήγηση. Και όταν νιώθουμε ότι χρειαζόμαστε υποστήριξη, η συμβουλευτική γονέων μπορεί να μας δώσει πολύτιμα εργαλεία και νέες προοπτικές για μια πιο αρμονική σχέση με τα παιδιά μας. Ξεκίνα δωρεάν για να βρεις τον κατάλληλο σύμβουλο για σένα!