Η Δύναμη της Θεραπευτικής Σχέσης στην Εποχή Τεχνητής Νοημοσύνης (AI)

Το πλαίσιο και η δύναμη της ψυχοθεραπευτικής σχέσης

Ψυχοθεραπεία

Πλέον η ψυχοθεραπεία έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας. Η ψυχοθεραπεία συμβάλλει στην ωρίμανση και διαφοροποίηση των διαγενεαλογικών δεσμών και των καταπιέσεων. Οι άνθρωποι θέλουν να αλλάξουν, να δουν, να γευτούν την ελευθερία που προσφέρει η αναγνώριση και η αποδοχή. Είναι ανοιχτοί να ακούσουν “το άλλο” με μικρότερες αντιστάσεις και φόβους για απομάκρυνση από τα οικογενειακά δεσμά.

Το βασικό συστατικό της ψυχοθεραπείας είναι η σχέση. Έρευνες επιβεβαιώνουν με συνέπεια πως μια ισχυρή θεραπευτική συμμαχία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους δείκτες θετικής έκβασης της θεραπείας (Price, 2017). Χτισμένη πάνω σε αμοιβαίο σεβασμό, ενσυναίσθηση και μια μη επικριτική στάση, η θεραπευτική σχέση διαμορφώνει έναν ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, ο άνθρωπος ενθαρρύνεται να μιλήσει ανοιχτά, να εξερευνήσει το βίωμά του, να αγγίξει τραύματα και να συναντήσει δυνατότητες για μεταμόρφωση (Opland & Torrico, 2024).

Η τεχνητή νοημοσύνη στην ψυχική υγεία

ChatGPT: Το νέο εργαλείο στην καθημερινότητά μας

Το AI έχει εισχωρήσει για τα καλά στη ζωή μας. Και δικαίως, γιατί έπρεπε.. Εδώ λέγαμε πότε θα γίνουν ηλεκτρονικά τα ΚΕΠ και πλέον οι άνθρωποι έχουν την αμεσότητα να ρωτούν Ό,ΤΙ θέλουν και να παίρνουν μια πολύ ικανοποιητική απάντηση. Σε μελέτη που διεξήχθη στην Ουκρανία με γυναίκες σε ενεργή εμπόλεμη ζώνη, αποδείχθηκε ότι το chatbot Friend (AI-driven πρόγραμμα συνομιλίας που παρέχει ψυχολογική υποστήριξη) μείωσε σημαντικά τα επίπεδα άγχους (μείωση 30%), αν και η μείωση ήταν μεγαλύτερη στην ομάδα που έλαβε παραδοσιακή ψυχοθεραπεία (μείωση 45%) (Spytska, 2025).

Η ταχύτητα εξοικείωσης μας με το ChatGPT ήρθε και έδεσε με την ευκολία του στη χρήση και την πρόσβαση. Οι άνθρωποι έχουν τόσο ανάγκη για απαντήσεις χωρίς όρια, χωρίς δεσμεύσεις και απαιτήσεις, χωρίς να αφήνουν ίχνη που η χρήση του AI μπορεί να φτάσει και τα όρια κατάχρησης. Γιατί όμως; Αφού δεν είναι κάτι κακό, ούτε απαιτεί από μεριάς μας κάποια θυσία. Η θυσία υπάρχει, απλώς δεν είναι οφθαλμοφανής. Θυσιάζουμε την κριτική μας ικανότητα, την αντίληψη, την διάκριση στο τι είναι κατάλληλο και τι όχι, οι κοινωνικές επαφές αποκτούν λιγότερη αξία αφού παίρνουμε τις απαντήσεις που μας απασχολούν. Δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να κάνουμε λάθη, γιατί εξαρχής μπορούμε να το έχουμε “σωστό”.

Περιορισμοί και προκλήσεις του AI στην ψυχοθεραπεία

Γιατί το AI δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη θεραπεία

Οι άνθρωποι έρχονται και λένε, “να ξέρεις ρώτησα και το ChatGPT και με βοήθησε”. “Όντως..”, απαντάω “..καλά τα λέει. Τότε πώς και δεν τα εφάρμοσες;”. Παρά τις εντυπωσιακές δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, είναι κρίσιμο να αναγνωρίσουμε γιατί οι ανθρώπινοι θεραπευτές παραμένουν αναντικατάστατοι.

Τα ανθρώπινα συναισθήματα παρουσιάζουν μεγάλη πολυπλοκότητα και η κάθε εμπειρία είναι ανεπανάληπτη. Οι θεραπευτές αξιοποιούν την ενσυναίσθηση, τη διαισθητική τους αντίληψη και τη βαθιά γνώση της ανθρώπινης φύσης, προκειμένου να ανταποκριθούν στις πολλαπλές και συχνά αντιφατικές πτυχές της εμπειρίας του κάθε ατόμου. Αντίθετα, η τεχνητή νοημοσύνη αδυνατεί να κατανοήσει λεπτές συναισθηματικές διαφοροποιήσεις, να “διαβάσει” τη γλώσσα του σώματος, να ερμηνεύσει πολιτισμικά πλαίσια ή να εμβαθύνει στις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων.

Όσοι είναι έξω από το χορό της θεραπείας, νομίζουν ότι η ψυχοθεραπεία είναι απλά παροχή συμβουλών. Η ψυχοθεραπεία είναι η σχέση.

Ο Gabor Mate (2023) λέει:

“Όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς, μπορεί να ξεδιπλωθεί η φυσική διαδικασία θεραπείας μέσα τους. Αυτή είναι η φύση της ζωής, υπάρχει ικανότητα για θεραπεία, αλλά για να μπορέσει να εκδηλωθεί χρειάζεται ασφάλεια. Θα προτιμούσα να είμαι με κάποιον που είναι ικανός να είναι παρών μαζί μου και να δείχνει κατανόηση, και μπορεί να μου προσφέρει αυτή τη σύνδεση, παρά με κάποιον που είναι πανέξυπνος, με κάθε είδους γνώσεις και τεχνικές, αλλά είναι αποσυνδεδεμένος από τον εαυτό του και συνεπώς δεν μπορεί να συνδεθεί μαζί μου.”

Παραπάνω συνοψίζεται μια βαθιά ανθρώπινη αλήθεια, που λέει ότι η θεραπεία, η ανάπτυξη και η σύνδεση απαιτούν ασφάλεια και αυθεντική παρουσία. Η ενσυναίσθηση και η συναισθηματική διαθεσιμότητα δεν αντικαθίστανται από τεχνική γνώση ή “έξυπνες” παρεμβάσεις.

Αν το συνδέσουμε με τη σύγκριση μεταξύ ανθρώπινης παρουσίας και τεχνητής νοημοσύνης:

• Το ΑΙ μπορεί να προσφέρει εργαλεία, πληροφορία, ακόμη και προσωρινή ανακούφιση ή καθοδήγηση.
• Όμως η αυθεντική, συναισθηματική, σωματική και υπαρξιακή παρουσία ενός άλλου ανθρώπου παραμένει ανεπανάληπτη και αναντικατάστατη.

Τελικά, αυτό που θεραπεύει δεν είναι η “τελειότητα” ή η “τεχνογνωσία”, αλλά η σύνδεση. Και η σύνδεση απαιτεί παρουσία, κάτι που η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να βιώσει, όσο κι αν τη μιμείται.

Πρακτικές συμβουλές για τη χρήση του AI στην ψυχοθεραπεία

Take-Away Notes

• Πρόσεχε την Υπερβολή: Η ευκολία του AI μπορεί να σε παγιδεύσει στην υπερβολική χρήση.
• Μη Βλέπεις το AI ως Θεραπευτή: Είναι εργαλείο, όχι υποκατάστατο της ανθρώπινης θεραπείας.
• Κράτα την Κριτική Σκέψη Ζωντανή: Μην αποδέχεσαι απλά ό,τι λέει το AI χωρίς σκέψη.
• Προτίμησε την Ανθρώπινη Σύνδεση: Η θεραπεία βασίζεται στην αυθεντική παρουσία και εμπιστοσύνη.
• Γνώρισε τα Όρια του AI: Δεν «διαβάζει» συναισθήματα ή πολιτισμικά πλαίσια.
• Μη Χάσεις τις Πραγματικές Σχέσεις: Η ανθρώπινη επαφή δεν αντικαθίσταται από ψηφιακές απαντήσεις.

Υ.Γ. Το άρθρο αυτό γράφτηκε από άνθρωπο, με τη βοήθεια AI μόνο για την ταξινόμηση βιβλιογραφίας, ώστε να διατηρηθεί η αυθεντικότητα. Γιατί αν δεν υπερασπιζόμαστε όσα πιστεύουμε, δεν αξίζει να παλεύουμε γι’ αυτά.