Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία: Στόχοι, Αποτελεσματικότητα, Ενδείξεις-Αντενδείξεις

Ποιοι είναι οι στόχοι της Ψυχοδυναμικής Ψυχοθεραπείας;

Στο επίκεντρο της ψυχοδυναμικής σκέψης βρίσκεται η ιδέα ότι το άτομο υπόκειται σε διάφορες απαιτήσεις -τόσο από τον εσωτερικό όσο και από τον εξωτερικό κόσμο- τις οποίες πρέπει να συμβιβάσει με την πραγματικότητα, θέτοντάς τον εαυτό του σε μια κατάσταση συνεχούς έντασης. Ως εκ τούτου, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία επιδιώκει την απελευθέρωση του ατόμου από τους περιορισμούς που σχετίζονται με τις ασυνείδητες δυνάμεις που βρίσκονται στη ρίζα της δυσφορίας του.

Για να αποφύγει να αντιμετωπίσει ορισμένες πραγματικότητες (εσωτερικές ή εξωτερικές), το άτομο καταφεύγει σε διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς, με αποτέλεσμα ενίοτε να δημιουργούνται έντονες στρεβλώσεις στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Το Εγώ, το κομμάτι του ψυχικού κόσμου του ατόμου που διέπεται από την αρχή της πραγματικότητας, προστατεύεται μεν από ένα ορισμένο άγχος, με κόστος δε τη σπατάλη ψυχικής ενέργειας και μια διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού του και των άλλων, που συχνά αποτελεί τη ρίζα των συμπτωμάτων.

Ο στόχος λοιπόν της θεραπείας είναι να απελευθερώσει το θεραπευόμενο άτομο όσο το δυνατόν περισσότερο από τους περιορισμούς που συνδέονται με τις άμυνές του, ώστε να μπορέσει να αποκτήσει μια πιο ρεαλιστική εικόνα του κόσμου. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει πρώτα να εντοπιστούν οι λόγοι για τους οποίους τέθηκαν σε εφαρμογή αυτές οι άμυνες, συνήθως κατά την παιδική ηλικία.

Γενικότερα, ο ψυχοθεραπευτής ενθαρρύνει επίσης τον ασθενή να αναπτύξει την ικανότητά του να έρχεται σε επαφή με τον εσωτερικό του κόσμο, δίνοντας χώρο στα δυσάρεστα συναισθήματα και τις σκέψεις που μπορεί να προκύψουν.

Στόχος της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας είναι να κάνει τους ασθενείς να αισθάνονται πιο άνετα «μιλώντας στον και για τον εαυτό τους» κατά τη διάρκεια των συνεδριών, αλλά κυρίως στη ζωή τους γενικότερα. Όταν επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος, το άτομο βιώνει ένα αίσθημα εσωτερικής ελευθερίας, σαν το άνοιγμα ενός παραθύρου που γεμίζει με φρέσκο και δροσερό αέρα ένα για καιρό κλειστό δωμάτιο. Οι αναστολές και οι φόβοι γίνονται σταδιακά λιγότερο έντονα και οι ασθενείς είναι ευκολότερο να απολαμβάνουν την καθημερινότητά τους. Επίσης, η αυτοεκτίμηση βελτιώνεται καθώς ο ασθενής εκτιμά πιο ρεαλιστικά τις δυνάμεις του και αποδέχεται περισσότερο τις αδυναμίες του.

Παράλληλα, η θεραπεία στοχεύει  στη μείωση των διαπροσωπικών συγκρούσεων μέσω της καλύτερης ρύθμισης των συναισθημάτων και της ανάπτυξης μιας «υγιούς εξάρτησης» στις σχέσεις με τους άλλους. Οι ασθενείς μαθαίνουν να καλλιεργούν πιο ρεαλιστικές προσδοκίες για τους άλλους, λιγότερο χρωματισμένες από το πρίσμα των παιδικών τους εμπειριών. Η ψυχοδυναμική προσέγγιση διευκολύνει επίσης τη διερεύνηση του ονειρικού κόσμου μέσω της ανάλυσης των ονείρων, τα οποία θεωρούνται ως «μηνύματα από το ασυνείδητο» που μπορούν να νοηματοδοτηθούν.

Η αποτελεσματικότητα της ψυχοδυναμικής θεραπείας

Ο αριθμός των μελετών που αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια, παρά τις μεθοδολογικές δυσκολίες που ενυπάρχουν στην έρευνα στον τομέα αυτό (Leichsenring, 2015). Η προσέγγιση αυτή έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη θεραπεία της κατάθλιψης και διαφόρων μορφών αγχώδους διαταραχής όπως της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής και της διαταραχής πανικού (Fonagy, 2015). Πρόσφατα δεδομένα έδειξαν επίσης μείωση της αυτοκτονικότητας σε ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν με ψυχοδυναμική θεραπεία (Briggs, 2019). Αναφέρεται επίσης ότι το θεραπευτικό αποτέλεσμα είναι πιο διατηρήσιμο σε καταθλιπτικούς ασθενείς που έχουν ολοκληρώσει τη θεραπεία με αυτή την προσέγγιση σε σύγκριση με εκείνους που έχουν επιτύχει ύφεση χρησιμοποιώντας μόνο φαρμακευτική αγωγή (Rosso, 2019).

Ενδείξεις

Για να επωφεληθούν πλήρως από αυτή την προσέγγιση, οι ασθενείς είναι ανάγκη να αισθάνονται ότι η ελεύθερη συζήτηση για τα προβλήματά τους μπορεί να τους βοηθήσει να ρίξουν νέο φως στις δυσκολίες τους. Είναι σημαντικό να αισθάνονται ότι ένα μέρος της πραγματικότητάς τους τους διαφεύγει, ότι οι δυσκολίες τους αποτελούν ένα είδος αινίγματος που πρέπει να λυθεί. Αυτό το συναίσθημα αντανακλά μια ευνοϊκή σχέση με το Ασυνείδητο και αποτελεί ουσιαστική κινητήρια δύναμη στη θεραπευτική διαδικασία. Επίσης, είναι βοηθητικό να υπάρχει ένα ελάχιστο επίπεδο άνεσης με την αδόμητη διάσταση που ενυπάρχει στην ψυχοδυναμική προσέγγιση, με την επιλογή των θεμάτων που θα συζητηθούν κατά τη διάρκεια των συνεδριών να αφήνεται γενικά στην πρωτοβουλία του ασθενούς. Απαιτείται επίσης μια ελάχιστη ικανότητα ενδοσκόπησης, καθώς και η αναγνώριση ενός βαθμού ευθύνης για τις δυσκολίες του ατόμου.

Αντενδείξεις

Από ψυχοπαθολογική άποψη, δεν υπάρχουν επίσημες αντενδείξεις για την ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, σε ορισμένες κλινικές καταστάσεις μπορεί να μην ενδείκνυται πχ. σε οξεία ψύχωση, διαταραχές προσωπικότητας με έντονη πίεση για δράση, σοβαρές διαταραχές χρήσης ουσιών ή νοητική καθυστέρηση. Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, έχουν αναπτυχθεί διάφορες μορφές ψυχοδυναμικής θεραπείας για τη θεραπεία διαταραχών που προηγουμένως θεωρούνταν τυπικές αντενδείξεις για τη συγκεκριμένη προσέγγιση. Για παράδειγμα, η θεραπεία με βάση τη ψυχικοποίηση (Bateman and Fonagy, 2009) και η θεραπεία με επίκεντρο τη μεταβίβαση (Stern and Yeomans, 2018) έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους στη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας εδώ και αρκετά χρόνια.