Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD): Η σύνδεση μεταξύ της τελειομανίας και των εμμονών στην καθημερινή ζωή

Έχεις βρεθεί ποτέ να ελέγχεις ξανά και ξανά αν κλείδωσες την πόρτα ή να περνάς ώρες διορθώνοντας κάτι μέχρι να είναι «τέλειο»; Συχνά ακούμε τις φράσεις «είμαι τελειομανής» ή «έχω λιγάκι OCD» αναφερόμενες σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ωστόσο όταν η τελειομανία και οι εμμονές γίνονται επίμονα μοτίβα που παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα, μπορεί να σχετίζονται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Ποια είναι λοιπόν η σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο και πώς μπορείς να διαχειριστείς αυτές τις συμπεριφορές αν έχουν καταλήξει να είναι εμπόδιο στη ζωή σου;

Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD);

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive Compulsive Disorder – OCD) είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από εμμονές ή αλλιώς ιδεοληψίες (obsessions) και ψυχαναγκασμούς (compulsions), δηλαδή, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις. Οι άνθρωποι με OCD διακατέχονται από ανεπιθύμητες σκέψεις ή φόβους – δηλαδή, εμμονές – οι οποίες τους οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές – δηλαδή, ψυχαναγκασμούς. Τα άτομα αυτά βιώνουν έντονο άγχος όταν δεν εκτελούν αυτές τις συμπεριφορές, ακόμα κι αν αναγνωρίζουν ότι είναι υπερβολικές ή παράλογες. Το OCD συνήθως εκδηλώνεται στην παιδική ή εφηβική ηλικία, ωστόσο τα συμπτώματα και ή έντασή τους διαφέρουν ανά περιόδους και ανά άνθρωπο., ενώ τείνουν να γίνονται πιο έντονα σε περιόδους έντονου στρες.

Εμμονές

Οι εμμονές που προκαλούνται από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι επίμονες και ανεπιθύμητες σκέψεις ή εικόνες που επανέρχονται συνέχεια στο μυαλό και προκαλούν έντονη δυσχέρεια και άγχος. Οι εμμονές μπορεί να έχουν, μεταξύ άλλων, τις εξής μορφές:

• Φόβος μόλυνσης – για παράδειγμα, από επαφή με αντικείμενα που έχει αγγίξει κάποιος άλλος
• Αμφιβολίες – όπως αν κλείδωσες την πόρτα ή αν έκλεισες τις ηλεκτρικές συσκευές
• Ανάγκη για τάξη και ισορροπία – π.χ., έντονη δυσφορία αν τα αντικείμενα δεν είναι τακτοποιημένα ή αν δεν κοιτούν σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση
• Σκέψεις για απώλεια ελέγχου που μπορεί να οδηγήσει σε αυτοτραυματισμό ή τραυματισμό των άλλων – για παράδειγμα, εικόνες ότι φεύγει το αμάξι σου πάνω σε ένα πλήθος ανθρώπων
• Ανεπιθύμητες σκέψεις που αφορούν κοινωνική, σεξουαλική ή θρησκευτική υπόσταση – όπως το να μην πεις κάτι λάθος δημόσια

Ψυχαναγκασμοί

Οι ψυχαναγκασμοί που προκαλούνται από OCD είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που το άτομο που πάσχει αισθάνεται αναγκασμένο να κάνει, προκειμένου να ανακουφίσει το άγχος που προκαλείται από τις εμμονές ή προκειμένου να αποτρέψει να συμβεί κάτι κακό. Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δημιουργούν κανόνες ή τελετουργικά για να αντιμετωπίσουν τις εμμονές τους, όπως:

• Πλύσιμο ή καθάρισμα του εαυτού ή των αντικειμένων
• Έλεγχος πραγμάτων, όπως την πόρτα, τις συσκευές, τις βρύσες, κ.α.
• Μέτρημα σε συγκεκριμένα μοτίβα ή επανάληψη μίας φράσης
• Τακτοποίηση πραγμάτων
• Ακολουθία μίας αυστηρής και απαράκλητης ρουτίνας
• Απαίτηση επιβεβαίωσης από τους άλλους

Τι είναι η τελειομανία;

Παρόλο που κάποια παρουσία τελειομανίας μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να είναι πιο επιμελή και στοχοθετημένα, η εκτεταμένη τελειομανία μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο μη ρεαλιστικών προσδοκιών και να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ικανότητα κάποιου να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του. Η έρευνα που έχει γίνει στην τελειομανία (perfectionism) έχει δείξει ότι υπάρχουν δύο είδη: Η υγιής/προσαρμοστική και η ανθυγιεινή/μη προσαρμοστική.[i]

Υγιής/προσαρμοστική τελειομανία

Η υγιής/προσαρμοστική έχει συσχετιστεί με την καλή ψυχολογική κατάσταση και την καλή πρόοδο σε διάφορους τομείς της ζωής ενός ατόμου. Αυτού του είδους η τελειομανία χαρακτηρίζεται από: 

• Επιμέλεια
• Συγκέντρωση στην επίτευξη στόχων
• Καλές οργανωτικές δεξιότητες
• Υψηλά στάνταρ για τον εαυτό και τους άλλους
• Επιμονή στις αντιξοότητες

Ανθυγιεινή/μη προσαρμοστική τελειομανία

Αντίθετα, αυτού του είδους η τελειομανία έχει συσχετιστεί με άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και συμπτώματα ψυχικών διαταραχών[ii] και χαρακτηρίζεται από: 

• Μεγάλη αφοσίωση στις υψηλές προσδοκίες άλλων
• Επίμονες αμφιβολίες για τη σωστή διεκπεραίωση πραγμάτων
• Εμμονή με τον έλεγχο
• Εμμονή με λάθη του παρελθόντος
• Φοβία για νέα λάθη

Πώς συνδέεται η τελειομανία με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Παρόλο που δεν είναι όλοι οι τελειομανείς άτομα με OCD, η ανθυγιεινή μορφή της τελειομανίας έχει συνδεθεί με την OCD από επιστημονικές μελέτες.[iii] Οι θεωρητικοί της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας δίνουν έμφαση στο πόσο σημαντική είναι η  τελειομανία στην κατανόηση της OCD[iv], ενώ άλλοι θεωρητικοί προτείνουν ότι η τελειομανία αναπτύσσεται στην απόπειρα των ατόμων με OCD να αποφύγουν την αβεβαιότητα ή να αποκτήσουν έλεγχο. Μερικοί τρόποι με τους οποίους σχετίζονται είναι, μεταξύ άλλων, οι εξής:

• Ανάγκη για βεβαιότητα: Η τελειομανία εκδηλώνεται όταν κάποιος νιώθει την ανάγκη να εκτελεί τους ψυχαναγκασμούς του με τον «σωστό» τρόπο. Τα άτομα με OCD μπορεί να αισθάνονται ότι αν δεν κάνουν κάτι «σωστά», κάτι κακό θα συμβεί.
• Συμπεριφορές ελέγχου: Η ανθυγιεινής τελειομανία τείνει να εκδηλώνεται έντονα αν τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής κινούνται γύρω από τον έλεγχο πραγμάτων, όπως το κλείδωμα της πόρτας. [v] Αυτό συνδέεται έντονα με την έκφανση της τελειομανίας που αφορά τον φόβο ενός καταστροφικού λάθους.
• Καταναγκαστικές διορθώσεις: Τα άτομα που πάσχουν από OCD συχνά νιώθουν ότι το αποτέλεσμα πρέπει να είναι τέλειο από την αρχή, κάτι που επιδεινώνει την ανθυγιεινή τελειομανία. Έτσι, μπορεί να νιώθουν την ανάγκη να διορθώνουν ξανά και ξανά κάτι μέχρι να είναι «τέλειο», πριν το ολοκληρώσουν.

Πώς να αναγνωρίσεις αν η τελειομανία σου είναι δυσλειτουργική

Αν αναγνωρίζεις στον εαυτό σου κάποια από τις παραπάνω συμπεριφορές, μπορεί είναι σημάδια ύπαρξης ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Οι παρακάτω ερωτήσεις μπορούν να σε βοηθήσουν να καταλάβεις αν είναι χρήσιμο να αναζητήσεις υποστήριξη:

• Νιώθεις έντονο άγχος αν κάτι δεν είναι «τέλειο»;
• Χρειάζεσαι υπερβολικά πολύ χρόνο για να ολοκληρώσεις ακόμα και απλές εργασίες;
• Αποφεύγεις να ξεκινήσεις κάτι επειδή φοβάσαι ότι δεν θα είναι αρκετά καλό;
• Νιώθεις την ανάγκη να ελέγχεις ξανά και ξανά ηλεκτρικές συσκευές, πράγματα που σχετίζονται με την ασφάλειά σου, ή τις δουλειές που κάνεις;

Αντιμετώπιση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μία ψυχική κατάσταση που μπορεί να εμποδίσει σε σημαντικό βαθμό τα άτομα που τη βιώνουν. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης που μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο των συμπτωμάτων και να προσφέρουν τεχνικές που ανακουφίζουν το άγχος και τη δυσφορία που προκαλεί.

Γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία

Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι μία προσέγγιση που στοχεύει να αλλάξει μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς που μπορεί να πυροδοτούν άγχος και ψυχαναγκασμούς. Η προσέγγιση αυτή χρησιμοποιεί την εκπαίδευση του θεραπευόμενου πάνω στην OCD, προκειμένου να επιτευχθεί έλεγχος των συμπτωμάτων. Μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας είναι η σταδιακή έκθεση του θεραπευόμενου σε καταστάσεις που πυροδοτούν εμμονές και η βοήθεια να τις διαχειριστεί χωρίς να καταφύγει σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές.

Τεχνικές διαχείρισης άγχους

Οι τεχνικές διαχείρισης του άγχους μπορούν να βοηθήσουν ένα άτομο με OCD να ελέγξει τα συμπτώματά του. Αυτές περιλαμβάνουν τεχνικές χαλάρωσης, αργές αναπνοές, ενσυνείδητο διαλογισμό και έλεγχο του αισθήματος πανικού. Αυτές οι μέθοδοι απαιτούν τακτική εξάσκηση και είναι πιο αποτελεσματικές όταν συνδυάζονται με τη γνωστική συμπεριφορική θεραπείας.

Φαρμακευτική αγωγή

Ορισμένα αντικαταθλιπτικά, συγκεκριμένα αυτά που επηρεάζουν το σύστημα σεροτονίνης – τα οποία ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) – έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να χρειαστεί ορισμένες εβδομάδες προκειμένου να δράσει.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η εκδήλωσή της μέσω εμμονών και τελειομανίας μπορεί να καταλήξουν ένα βαρύ φορτίο για τους ανθρώπους που καλούνται να το σηκώσουν. Αν νιώθεις ότι αυτό που διάβασες σε αφορά, δεν πρέπει να χάνεις την ελπίδα σου. Η βοήθεια είναι διαθέσιμη – και το πρώτο βήμα προς την αλλαγή είναι η αναγνώριση του προβλήματος. Κάνε το πρώτο βήμα με την εύρεση του κατάλληλου ψυχοθεραπευτή που θα σε καθοδηγήσει στη θεραπευτική διαδικασία για μία καλύτερη καθημερινότητα.