Σύνδρομο Burn Οut | Επαγγελματική εξουθένωση

Οι μεγάλες αλλαγές τις τελευταίες δεκαετίες στην κοινωνική και τεχνολογική διάσταση σε συνδυασμό με γεγονότα όπως η πανδημία και η κρίση κόστους ζωής έχουν μεταμορφώσει την καθημερινότητα στην οποία ζούμε. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επηρεάσει δραστικά την ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής, έχει ενισχύσει την παρουσία στρεσογόνων παραγόντων στη ζωή μας, με αποτέλεσμα πολλοί να βιώνουν επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς Burnout.

Πώς ορίζεται η επαγγελματική εξουθένωση (Burn Οut);

Η επαγγελματική εξουθένωση (Burnout) είναι μια κατάσταση συναισθηματικής, σωματικής και διανοητικής εξάντλησης που προκαλείται από παρατεταμένο στρες που αφορά την εργασιακή σφαίρα δραστηριοποίησης. Αν και δεν αναγνωρίζεται ως ιατρική κατάσταση ή ψυχική διαταραχή, καθώς δε συμπεριλαμβάνεται στα διαγνωστικά εγχειρίδια, όπως η Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών (ICD) ή το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει την επαγγελματική εξουθένωση ως ένα σημαντικό επαγγελματικό φαινόμενο στην κατηγορία των παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας. Κατά συνέπεια οι επαγγελματίες υγείας μπορούν πλέον να αξιολογούν και να αντιμετωπίζουν συμπτώματα που σχετίζονται με επαγγελματική εξουθένωση στα πλαίσια της προώθησης της ψυχικής υγείας και ευεξίας.

Ποια είναι τα πρόδρομα συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης;

Τα πρόδρομα συμπτώματα είναι πρώιμα σημεία ή συμπτώματα που προηγούνται της εμφάνισης μιας πάθησης. Στο πλαίσιο της επαγγελματικής εξουθένωσης, τα πρόδρομα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν διάφορες ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι ένα άτομο μπορεί να κινδυνεύει να αναπτύξει επαγγελματική εξουθένωση εάν δεν αντιμετωπιστoύν. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να εκδηλωθούν σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των σωματικών, συναισθηματικών, γνωστικών και συμπεριφορικών πτυχών.

Σωματικά

• Επίμονη κόπωση ή χαμηλά επίπεδα ενέργειας 
• Συχνοί πονοκέφαλοι
• Αϋπνία ή διαταραχές στις συνήθειες του ύπνου
• Αλλαγές στην όρεξη ή το βάρος

Συναισθηματικά

• Αυξημένη ευερεθιστότητα ή εναλλαγές της διάθεσης
• Αισθήματα απογοήτευσης ή κυνισμού απέναντι στην εργασία
• Μειωμένος ενθουσιασμός ή κίνητρα για εργασίες
• Αυξημένη ευαισθησία στην κριτική ή αποτυχίες

Γνωστικά

• Δυσκολία συγκέντρωσης ή διατήρησης της προσοχής
• Αρνητικά μοτίβα σκέψης ή απαισιοδοξία

Συμπεριφορικά

• Αναβλητικότητα  
• Μειωμένη παραγωγικότητα ή αποδοτικότητα στην εργασία
• Απόσυρση από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή δραστηριότητες

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το να εμφανίζει κάποιος ένα ή περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αναπτύξει επαγγελματική εξουθένωση, αλλά μπορεί να υποδηλώνουν αυξημένη ευπάθεια ή κίνδυνο. Η αναγνώριση και η αντιμετώπιση αυτών των πρώιμων ενδείξεων μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της επαγγελματικής εξουθένωσης και την προώθηση της συνολικής ευημερίας του ατόμου. Οι εργοδότες, οι συνάδελφοι, οι φίλοι και τα μέλη της οικογένειας μπορούν να διαδραματίσουν έναν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη των ατόμων που μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα πρόδρομης κατάστασης, παρέχοντας ενθάρρυνση, πόρους και βοήθεια στην πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες υποστήριξης.

Κυρίαρχα συμπτώματα και στρατηγικές διαχείρισης

Η κατάσταση επαγγελματικής εξουθένωσης περιλαμβάνει συναισθήματα αποστασιοποίησης, κυνισμού και μια αίσθηση απόλυτης αδυναμίας και ανικανότητας ανταπόκρισης στης επαγγελματικές απαιτήσεις. Τα εν λόγω συναισθήματα υποδηλώνουν την ψυχική κόπωση και την κατάσταση παραίτησης στην οποία περιέρχεται το άτομο όταν επέλθει η κατάσταση εξουθένωσης. Τα πρόδρομα σωματικά, συναισθηματικά, γνωστικά και συμπεριφορικά συμπτώματα παγιώνονται και οδηγούν στη σταδιακή πτώση της καθημερινής λειτουργικότητας. Η επαγγελματική εξουθένωση είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται ώστε να αποφεύγονται περαιτέρω αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Οι στρατηγικές για τη διαχείριση της επαγγελματικής εξουθένωσης μπορεί να περιλαμβάνουν τον καθορισμό ορίων, την αναζήτηση υποστήριξης, την αυτοφροντίδα και την πραγματοποίηση αλλαγών για τη μείωση των στρεσογόνων παραγόντων.

Επαγγελματική εξουθένωση και ψυχικές διαταραχές

Ενώ η ίδια η επαγγελματική εξουθένωση δεν θεωρείται ψυχική διαταραχή, συχνά εμφανίζεται παράλληλα με άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η καταθλιπτική και η αγχώδης διαταραχή. Η επαγγελματική εξουθένωση και η κατάθλιψη μοιράζονται κοινά συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένης της κόπωσης, της χαμηλής διάθεσης και της μειωμένης κινητοποίησης.

Η παρατεταμένη επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτικά συμπτώματα. Η σχέση μεταξύ τους μπορεί να είναι και αντίστροφή, δηλαδή άτομα με καταθλιπτική διαταραχή να είναι πιο επιρρεπή στο φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Από την άλλη, η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να συμβάλει σε αισθήματα άγχους, ιδιαίτερα σε σχέση με τα καθήκοντα και τις ευθύνες που σχετίζονται με την εργασία. Αντίθετα όμως μπορεί να παρατηρηθεί και οτι άτομα με αγχώδεις διαταραχές βιώνουν αυξημένα επίπεδα άγχους και δυσκολία στην αντιμετώπιση των εργασιακών απαιτήσεων, αυξάνοντας τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης.

Άλλες καταστάσεις υγείας που σχετίζονται με την επαγγελματική εξουθένωση είναι το χρόνιο στρες, η κατάχρηση ουσιών, οι διατροφικές διαταραχές, τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει την έγκαιρη αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και των πιθανών συννοσηροτήτων για να αποφευχθούν περαιτέρω αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία. Η αναζήτηση υποστήριξης από επαγγελματίες υγείας, η συμμετοχή σε τεχνικές διαχείρισης του άγχους και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής για την προώθηση της ευεξίας αποτελούν βασικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ποιοι προστατευτικοί παράγοντες βοηθούν κατά του Burnout;

Η ψυχική ανθεκτικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη της επαγγελματικής εξουθένωσης, βοηθώντας τα άτομα να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους στρεσογόνους παράγοντες, να διαχειριστούν τις προκλήσεις και να προσαρμοστούν σε αυτές. Η ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα να ανακάμπτει κανείς από τις αντιξοότητες, να διατηρεί την ευημερία μπροστά στο στρες και να κατορθώνει να ζει καλά παρά τις δύσκολες συνθήκες. Παράγοντες που συντελούν στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι οι παρακάτω:

Θετικές στρατηγικές αντιμετώπισης κρίσεων

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν προσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης όταν έρχονται αντιμέτωπα με στρεσογόνους παράγοντες, όπως η επίλυση προβλημάτων, η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης, η αναπλαισίωση αρνητικών σκέψεων και η ενασχόληση με δραστηριότητες αυτοφροντίδας. Αυτές οι θετικές στρατηγικές αντιμετώπισης μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να διαχειριστούν το στρες πιο αποτελεσματικά και να μειώσουν τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης. 

Ευέλικτη σκέψη

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα τείνουν να έχουν ευέλικτα μοτίβα σκέψης και μπορούν να προσαρμόζονται καλύτερα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Είναι πιο πιθανό να προσεγγίζουν τις προκλήσεις με μια διάθεση ανάπτυξης και εξέλιξης, θεωρώντας τις αποτυχίες ως ευκαιρίες για μάθηση και ανάπτυξη και όχι ως ανυπέρβλητα εμπόδια. Αυτή η ευέλικτη σκέψη μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της επαγγελματικής εξουθένωσης, μειώνοντας τα συναισθήματα αδυναμίας και προωθώντας την αίσθηση ελέγχου των περιστάσεων. 

Συναισθηματική ρύθμιση

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα είναι ικανά να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, να διατηρούν τη συναισθηματική ισορροπία και να ανακάμπτουν από τις αναποδιές. Είναι λιγότερο πιθανό να κατακλύζονται από αρνητικά συναισθήματα και μπορούν να διατηρούν την αίσθηση θετικής προοπτικής κατά τη διάρκεια αγχωτικών καταστάσεων. Η αποτελεσματική συναισθηματική ρύθμιση μπορεί να αποτρέψει τη συναισθηματική εξάντληση και να μειώσει τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης. 

Δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα τείνουν να έχουν ισχυρά δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης που αποτελούνται από φίλους, οικογένεια, συναδέλφους και άλλες πηγές υποστήριξης. Αυτές οι κοινωνικές συνδέσεις παρέχουν συναισθηματική επικύρωση, πρακτική βοήθεια και μια αίσθηση του ανήκειν, η οποία μπορεί να αντισταθμίσει τις αρνητικές επιπτώσεις του στρες και να μειώσει τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης. 

Αίσθηση του σκοπού και του νοήματος

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα έχουν συχνά μια ισχυρή αίσθηση του σκοπού, του νοήματος και των αξιών που καθοδηγούν τις πράξεις και τις αποφάσεις τους. Παρακινούνται από εγγενείς παράγοντες όπως η προσωπική ολοκλήρωση, η ανάπτυξη και η συμβολή σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους. Αυτή η αίσθηση του σκοπού και του νοήματος μπορεί να προσφέρει ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις και να αποτρέψει την επαγγελματική εξουθένωση διατηρώντας ενεργά τα κίνητρα και τη δέσμευση.

Αυτοπεποίθηση και αίσθηση προσωπικής αποτελεσματικότητας

Τα ψυχικώς ανθεκτικά άτομα έχουν ισχυρή πίστη στην ικανότητά τους να ξεπερνούν τα εμπόδια και να επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Αυτή η εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για την αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων, να αναζητούν λύσεις στα προβλήματα και να επιμένουν μπροστά στις αντιξοότητες. Παράλληλα έχουν την ικανότητα να δίνουν απενοχοποιημένα προτεραιότητα στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για να διασφαλίσουν ότι διαθέτουν χρόνο και ενέργεια σε δραστηριότητες που προάγουν την ευημερία τους εκτός εργασίας. Θέτουν όρια, ασχολούνται με χόμπι και δραστηριότητες αναψυχής και δίνουν προτεραιότητα στην αυτοφροντίδα για την αναπλήρωση της σωματικής και συναισθηματικής ενέργειας, μειώνοντας τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης που συνδέεται με το χρόνιο εργασιακό στρες. 

Συνολικά, η ανθεκτικότητα χρησιμεύει ως προστατευτικός παράγοντας κατά της επαγγελματικής εξουθένωσης, εξοπλίζοντας τα άτομα με τις δεξιότητες, τους πόρους και τη νοοτροπία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων, τη διατήρηση της ευημερίας και την ευημερία σε απαιτητικά περιβάλλοντα. Η καλλιέργεια της ανθεκτικότητας μέσω της αυτογνωσίας, των πρακτικών αυτοφροντίδας, των θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης και των δικτύων κοινωνικής υποστήριξης μπορεί να αποτελεί βασικό ψυχοθεραπευτικό αίτημα ενώ παράλληλα μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης προωθώντας έτσι τη μακροπρόθεσμη ευημερία και ψυχική υγεία.