Τί είναι η Κατάθλιψη και οι Καταθλιπτικές Διαταραχές

Οι καταθλιπτικές διαταραχές περιλαμβάνουν διαταραχές που συνδέονται με συναισθηματική δυσλειτουργία, όπως η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (συμπεριλαμβανομένου του μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου) ή η επίμονη καταθλιπτική διαταραχή. Το κοινό χαρακτηριστικό των καταθλιπτικών διαταραχών είναι η παρουσία θλιμμένης, κενής, απελπισμένης ή ευερέθιστης διάθεσης, συνοδευόμενη από σωματικές και γνωστικές αλλαγές που επηρεάζουν σημαντικά την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί.

Αιτίες

Οι αιτιακοί παράγοντες τις κατάθλιψης και των καταθλιπτικών διαταραχών είναι πολλοί. Η επιστημονική κοινότητητα συμφωνεί ότι με βάσει το βιολο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο της ψυχικής υγείας οι αιτίες των καταθλιπτικών διαταραχών είναι πάντα ένας συνδυασμός γενετικής προδιάθεσης και ψυχοπιεστικών γεγονότων της ζωής.

Βασικές εκφράσεις καταθλιπτικής διαταραχής

Η διάθεση περιγράφεται συχνά από το άτομο ως καταθλιπτική, θλιμμένη, χωρίς κουράγιο. Αυτή συνοδεύεται από απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες της ζωής του. Κάποιοι μπορεί να βιώνουν αίσθημα κόπωσης, αϋπνία, ενώ άλλοι μπορεί να παραπονούνται για σωματικά συμπτώματα (π.χ. δυσφορία ή σωματικό πόνο), αντί για συναισθήματα θλίψης. Σε κάποιες περιπτώσεις, άνθρωποι μπορεί να κατακυριεύονται από έντονες, σχεδόν παραληρηματικές ιδέες ενοχής. Ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις ενηλίκων υπάρχει ένα συναίσθημα θλίψης ή ακόμα και απελπισίας, το οποίο ενδεχομένως το άτομο να αρνείται ή και ακόμα να μην έχει συνειδητά πρόσβαση σε αυτό. Το αίσθημα θλίψης μπορεί να ακολουθεί μια εναλλακτική έκφραση η οποία περιλαμβάνει αυξημένη ευερεθιστότητα, έντονα συναισθήματα θυμού, τάση να κατηγορούν τους άλλους ή υπερβολικό συναίσθημα απογοήτευσης για μικροπροβλήματα. Από την άλλη στην περίπτωση των παιδιών και των εφήβων, η διάθεση μπορεί να είναι μάλλον ευερέθιστη ή δύστροπη, παρά θλιμμένη.

Χαρακτηριστικα καταθλιπτικής διαταραχής  

Απώλεια ενδιαφέροντος και μειωμένη ενέργεια

Η απώλεια του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης είναι σχεδόν πάντα παρούσα, σε διαφορετικό βαθμό. Ορισμένα άτομα αναφέρουν απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες αναψυχής, οι οποίες “δεν σημαίνουν πλέον τίποτα γι’ αυτούς”, ή δεν απολαμβάνουν πλέον δραστηριότητες που προηγουμένως θεωρούσαν ευχάριστες. Τα μέλη της οικογένειας συχνά παρατηρούν κοινωνική απόσυρση ή έλλειψη ενδιαφέροντος για ευχάριστες ασχολίες. Για παράδειγμα ένας λάτρης της κολύμβησης πλέον δε βρίσκει κανένα ενδιαφέρον να κολυμπά ή ένα παιδί που συνήθιζε να παίζει ποδόσφαιρο, τώρα βρίσκει δικαιολογίες για να μην παίζει.

Αλλαγές στην όρεξη και το βάρος

Οι αλλαγές στην όρεξη μπορεί να περιλαμβάνουν μείωση ή αύξηση της όρεξης. Ορισμένα άτομα με κατάθλιψη αναφέρουν ότι πρέπει να αναγκαστούν να φάνε με το ζόρι. Άλλοι τρώνε περισσότερο και έλκονται από ορισμένα τρόφιμα (π.χ. γλυκά ή άλλους υδατάνθρακες). Όταν οι μεταβολές της όρεξης είναι έντονες, τότε μπορεί να παρατηρείται σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους.

Αλλαγές στη σεξουαλική επιθυμία

Σε ορισμένα άτομα, παρατηρείται σημαντική μείωση του σεξουαλικού ενδιαφέροντος ή της σεξουαλικής επιθυμίας.

Διαταραχές στον ύπνο 

Οι διαταραχές του ύπνου μπορεί να έχουν τη μορφή αϋπνίας ή υπερυπνίας. Η αϋπνία παίρνει συνήθως τη μορφή αϋπνίας στη μέση της νύχτας. Το άτομο ξυπνάει μέσα στη νύχτα και δυσκολεύεται να ξανακοιμηθεί, ή ακόμα να ξυπνάει μέσα στη νύχτα και να μην ξανακοιμάται. Μπορεί επίσης να πρόκειται για αρχική αϋπνία, δηλαδή δυσκολία να αποκοιμηθεί. Τα άτομα με υπερυπνία μπορεί να έχουν παρατεταμένο ύπνο τη νύχτα ή υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Ψυχοκινητικές αλλαγές

Οι ψυχοκινητικές αλλαγές περιλαμβάνουν συμπεριφορές διέγερσης και επιβράδυνσης. Στις συμπεριφορές διέγερσης είναι χαρακτηριστικό όταν το άτομο εμφανίζει δυσκολία να παραμείνει ακίνητο ή σημειώνει συμπεριφορές όπως να κινείται μπρος-πίσω, να τρίβει τα χέρια του, τα ρούχα του ή άλλα αντικείμενα. Στις συμπεριφορές επιβράδυνσης, παρατηρείται επιβράδυνση ομιλίας, κίνησης και σκέψης, σε σημείο που οι άλλοι παρατηρούν, μερικές φορές ενοχλημένοι, το άτομο που αργοπορεί.  

Σκέψεις αναξιότητας και αισθήματα ενοχής 

Τα αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής που συνδέονται με ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να εκφράζονται ως μη ρεαλιστικές αρνητικές εκτιμήσεις της αυτοεκτίμησης ή ως υπερβολικά αισθήματα ενοχής ή αναστοχασμοί για μικρά λάθη του παρελθόντος. Τα άτομα αυτά συχνά παρερμηνεύουν ουδέτερα ή ακόμα και ασήμαντα γεγονότα ως ένδειξη προσωπικού ελαττώματος και έχουν υπερβολική αίσθηση ευθύνης, ειδικά για δυσάρεστα γεγονότα. Τα αισθήματα αναξιότητας και ενοχής μπορεί να λάβουν παραληρητικές διαστάσεις. Μπορεί για παράδειγμα ένα άτομο να φαίνεται πεπεισμένο ότι είναι προσωπικά υπεύθυνο για την παγκόσμια φτώχεια.

Δυσκολία στη σκέψη, τη συγκέντρωση ή τη λήψη αποφάσεων 

Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν μειωμένη ικανότητα σκέψης, συγκέντρωσης ή λήψης ακόμη και μικρών αποφάσεων. Μπορεί να αποσπάται εύκολα η προσοχή τους ή να παραπονιούνται για δυσκολίες μνήμης. Όσοι έχουν δραστηριότητες που απαιτούν καλή γνωστική λειτουργία συχνά δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Στα παιδιά, η ραγδαία πτώση των βαθμών μπορεί να είναι συνέπεια των δυσκολιών στη συγκέντρωση, ενώ στα ηλικιωμένα άτομα, τα προβλήματα μνήμης μπορεί να είναι το κύριο παράπονο.

Ιδέες και σκέψεις θανάτου

Οι σκέψεις θανάτου μπορεί επίσης να είναι συχνές. Οι ιδέες αυτές κυμαίνονται από την παθητική επιθυμία να μην ξυπνήσει κανείς το πρωί ή την πεποίθηση ότι οι άλλοι θα ήταν καλύτερα αν ο ίδιος ήταν νεκρός, μέχρι τον παροδικό αλλά επαναλαμβανόμενο αυτοκτονικό ιδεασμό και τα πραγματικά συγκεκριμένα σχέδια για τον τρόπο αυτοκτονίας. Τα πιο σοβαρά αυτοκτονικά άτομα μπορεί να έχουν τακτοποιήσει τις υποθέσεις τους (π.χ. να έχουν γράψει τη διαθήκη τους, να έχουν πληρώσει τα χρέη τους), και να έχουν ένα συγκεκριμένο πλάνο για  να διαπράξουν την αυτοκτονική πράξη προσδιορίζοντας τον τόπο και το χρόνο.  Τα κίνητρα για τη διάπραξη αυτοκτονίας μπορεί να περιλαμβάνουν την επιθυμία να παραιτηθεί κανείς μπροστά σε ανυπέρβλητα εμπόδια, ή την έντονη επιθυμία να δώσει τέλος σε μια βασανιστικά επώδυνη συναισθηματική κατάσταση που το άτομο θεωρεί απελπιστική. Άλλα κίνητρα μπορεί να είναι η αδυναμία του ατόμου να προβλέψει οποιαδήποτε ευχαρίστηση στη ζωή, ή η επιθυμία του να μην είναι βάρος για τους άλλους.

Επιπτώσεις Κατάθλιψης  

Η Κατάθλιψη και οι Καταθλιπτικές Διαταραχές συνοδεύονται από σημαντική δυσφορία και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων από έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλης σημαντικής λειτουργικότητας. Μπορεί ακόμα, στην περίπτωση ενός λιγότερο σοβαρού επεισοδίου, η λειτουργικότητα να φαίνεται φυσιολογική, ωστόσο απαιτείται αυξημένη προσπάθεια από την πλευρά του ατόμου.

Θεραπεία Κατάθλιψης

Η Κατάθλιψη μπορεί να χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή όταν το επίπεδο δυσλειτουργίας του ατόμου σημειώνει σημαντικές αποκλίσεις. Ωστόσο, η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι ικανή από μόνη της να θεραπεύσει την κατάθλιψη. 

Σε όλες τις περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία αποτελεί τη μοναδική θεραπευτική λύση της κατάθλιψης.

Πηγές:

Akiskal HS, King D, Rosenthal TL, et al. (1981) Chronic depressions, Part 1: clinical and familial characteris-tics in 137 probands. J Affect Disord 3(3):297–315. https://doi.org/10.1016/0165-0327(81)90031-8

Chapman DP, Whitield CL, Felitti VJ  et al. (2004) Adverse childhood experiences and the risk of depressive disorders in adulthood. J Affect Disord 82(2):217–225. https://doi.org/10.1016/j.jad.2003.12.013

Coryell W, Solomon D, Leon A, et al (2009) Does major depressive disorder change with age? Psychol Med 39(10):1689 –1695. https://doi.org/10.1017%2FS0033291709005364

Isometsä ET, Henriksson MM, Aro HM, et al (1994) Suicide in major depression. Am J Psychiatry 151(4):530–536. https://doi.org/10.1176/ajp.151.4.530

Fiedorowicz JG, Endicott J, Leon AC, et al (2011) Subthreshold hypomanic symptoms in progression from unipolar major depression to bipolar disorder. Am J Psychiatry 168(1):40–48. https://doi.org/10.1176%2Fappi.ajp.2010.10030328

Wells KB, Burnam MA, Rogers W, et al (1992) The course of depression in adult outpatients. results from the Medical Outcomes Study. Arch Gen Psychiatry 49(10):788–794. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1992.01820100032007

McCullough  JP  Jr,  Klein  DN,  Borian  FE,  et  al (2003)  Group  comparisons  of  DSM-IV  subtypes  of  chronic  depression: validity of the distinctions, part 2. J. Abnorm Psychol 112(4):614–622. https://doi.org/10.1037/0021-843x.112.4.614