Οι σχέσεις με άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή θεωρούνται από τις πιο δύσκολες, και μπορεί να οδηγήσει στην αποδιοργάνωση του ατόμου. Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας ορίζεται ως «μια ψυχική διαταραχή στην οποία οι άνθρωποι έχουν μια διογκωμένη αίσθηση του πόσο σπουδαίοι είναι, όπως επίσης και μια υψηλή ανάγκη για θαυμασμό. Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους, και δεν ενδιαφέρονται για τα συναισθήματά τους. Όμως, πίσω από αυτή την πεποίθηση υπάρχει μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση, αρκετά ευάλωτη απέναντι την κάθε μορφή κριτικής”[1].
Πώς είναι όμως μια σχέση με έναν τέτοιο άνθρωπο και πώς μπορείς να τη διαχειριστείς;
Τι είναι η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας;
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι μια σύνθετη κατάσταση ψυχικής υγείας
που χαρακτηρίζεται από ένα διάχυτο μοτίβο μεγαλομανίας, έντονη ανάγκη για θαυμασμό και μια διογκωμένη αίσθηση του εγώ.
Παρόλο που αυτά τα άτομα εκπέμπουν υψηλή αυτοπεποίθηση, αυτό συχνά εμποδίζει την ικανότητά τους να αναγνωρίζουν και να εκτιμούν τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων. Για αυτό, η έλλειψη ενσυναίσθησης αποτελεί κεντρικό χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχής.
Όσοι πάσχουν από Ναρκισσιστική Διαταραχή πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστοί και μοναδικοί, και θεωρούν ότι δικαιούνται να περιβάλλονται μόνο από άτομα υψηλού κύρους. Ωστόσο, πίσω από αυτή την εικόνα υπεροχής κρύβεται μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση, καθιστώντας τους ιδιαίτερα ευάλωτους σε κάθε μορφή κριτικής. Η αντίδρασή τους στην κριτική εκδηλώνεται συχνά με οργή ή περιφρόνηση, ως άμυνα για να υποτιμήσουν τους άλλους και να επαναφέρουν την αίσθηση της ανωτερότητάς τους[2].
Διάβασε ακόμη: Διαταραχή προσωπικότητας: Ορισμός, τύποι και συμπτώματα
Ποια είναι τα συμπτώματα της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας;
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, ένα διάχυτο μοτίβο μεγαλομανίας και η ανάγκη για διαρκή θαυμασμό είναι τα πρώτα συμπτώματα των ανθρώπων με Ναρκισσιστική Διαταραχή. Αρκετά συχνά θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο και μοναδικό, αναζητώντας τον θαυμασμό από τους γύρω τους.
Για να μπορέσεις να αναγνωρίσεις έναν άνθρωπο με αυτή τη διαταραχή θα πρέπει να παρατηρήσεις τις αλληλεπιδράσεις μαζί του και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στις σχέσεις του. Οι σχέσεις αυτές είναι αρκετά τεταμένες εξαιτίας της προσδοκίας του ατόμου για ειδική μεταχείριση και της ευαισθησίας του στην κριτική. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ασταθή και ασυνεπή τήρηση των κοινωνικών κανόνων και υποχρεώσεων.
Ποιοι είναι οι τύποι ναρκισσισμού;
Παρά το γεγονός πως οι ναρκισσιστές παρουσιάζουν συγκεκριμένα είδη συμπεριφοράς, δεν είναι όλοι ίδιοι. Για την ακρίβεια, υπάρχουν δύο τύποι ναρκισσισμού, ο μεγαλεπήβολος και ο ευάλωτος ναρκισσισμός. Αυτοί οι τύποι ναρκισσισμού πηγάζουν από διαφορετικές εμπειρίες της πρώιμης ηλικίας και οδηγούν σε διαφορετικές συμπεριφορές μέσα σε μια σχέση.
Μεγαλεπήβολος ναρκισσισμός
Ο μεγαλεπήβολος ναρκισσισμός παρουσιάζει υψηλά επίπεδα μεγαλείου, επιθετικότητας και κυριαρχίας. Οι νάρκισσοι αυτοί έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση και είναι λιγότερο ευαίσθητοι. Πολλές φορές είναι ελιτιστές και δεν έχουν πρόβλημα να παρουσιάζουν πόσο σπουδαίοι είναι[3].
Τις περισσότερες φορές, αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν ανώτεροι στην πρώιμη παιδική ηλικία και περιμένουν ότι αυτός ο τρόπος μεταχείρισης θα συνεχιστεί. Όσον αφορά τις σχέσεις τους, οι νάρκισσοι είναι πιθανό να απιστήσουν ή να αφήσουν τους συντρόφους τους ξαφνικά αν αισθανθούν ότι δεν παίρνουν την ειδική μεταχείριση που αισθάνονται ότι δικαιούνται.
Ευάλωτος ναρκισσισμός
Από την άλλη, οι ευάλωτοι ναρκισσιστές είναι συναισθηματικά πιο ευαίσθητοι. Έχουν αυτό που ονομάζεται «εύθραυστη αίσθηση μεγαλείου», στην οποία ο ναρκισσισμός λειτουργεί ως «μάσκα», η οποία προστατεύει βαθύτερα συναισθήματα ανεπάρκειας και ανικανότητας. Οι ευάλωτοι ναρκισσιστές ταλανίζονται ανάμεσα σε αισθήματα ανωτερότητας και κατωτερότητας.
Οι περισσότεροι αισθάνονται θύματα ή αναστατώνονται όταν δεν τους φέρονται σαν να είναι ξεχωριστοί. Ο τύπος αυτός ναρκισσισμού αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία ως μηχανισμός αντιμετώπισης παραμέλησης ή κακοποίησης. Όσον αφορά τις σχέσεις τους, οι ευάλωτοι ναρκισσιστές ανησυχούν για τον τρόπο με τον οποίο τους βλέπουν οι σύντροφοι τους. Μπορεί να γίνουν κτητικοί, ζηλιάρηδες και παρανοϊκοί, και σκέφτονται διαρκώς πως οι σύντροφοι τους φλερτάρουν ή έχουν άλλες σχέσεις[4].
Πώς μπορείς να καταλάβεις ότι βρίσκεσαι σε σχέση με κάποιον με Ναρκισσιστική Διαταραχή;
Μια σχέση με έναν άνθρωπο που έχει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα δύσκολη και ψυχοφθόρα. Ο ναρκισσιστής ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, έχει διαρκή ανάγκη για προσοχή και επιβεβαίωση, ενώ συχνά θεωρεί ότι είναι ανώτερος από τους άλλους. Τα παρακάτω χαρακτηριστικά μπορεί να αποτελούν ενδείξεις ότι ο σύντροφός σου έχει ναρκισσιστική συμπεριφορά. Ο βαθμός στον οποίο εκδηλώνονται εξαρτάται από το άτομο, και είναι τα εξής:
- Αίσθηση δικαιώματος ή υπεροχής
- Έλλειψη ενσυναίσθησης
- Χειριστική ή ελεγκτική συμπεριφορά
- Ισχυρή ανάγκη για θαυμασμό
- Έμφαση στην ικανοποίηση των δικών του αναγκών, συχνά εις βάρος των δικών σου
- Υψηλά επίπεδα επιθετικότητας
- Δυσκολία να δεχτεί κριτική ή να αναλάβει ευθύνη για τη συμπεριφορά του[5]
Η έγκαιρη αναγνώριση μιας τέτοιας σχέσης είναι καθοριστική. Η συνεχής ανάγκη του συντρόφου για θαυμασμό και η αδυναμία του να δείξει πραγματική ενσυναίσθηση μπορεί να οδηγήσουν σε εξάντληση, αποδιοργάνωση, απώλεια της αυτοεκτίμησης και κατάθλιψη. Κατανοώντας αυτά τα μοτίβα, μπορείς να προστατεύσεις καλύτερα τον εαυτό σου και να πάρεις πιο συνειδητές αποφάσεις για τη σχέση σου.
Διάβασε ακόμη: Τοξικοί άνθρωποι: Πώς να τους αναγνωρίσεις και να προστατευτείς
Τι χαρακτηριστικά έχει ο σύντροφος ενός ατόμου με Ναρκισσιστική Διαταραχή;
Ο σύντροφος ενός ατόμου με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας συχνά αναπτύσσει μια ατελή και διαταραγμένη αίσθηση του εαυτού και της πραγματικότητας. Αυτή η συνθήκη είναι απαραίτητη για να μπορέσει να παραμείνει στη σχέση.
Η δυναμική του θύτη και θύματος
Ο σύντροφος υιοθετεί τη θέση του μόνιμου θύματος, εκείνου που τιμωρείται και που πρέπει να υπηρετεί τον άλλο. Θυσιάζεται και θυματοποιείται χωρίς να αντιλαμβάνεται πλήρως την πραγματική κατάσταση, πιστεύοντας ότι η διαρκής του θυσία είναι απαραίτητη για τη σχέση.
Επιπλέον, ο σύντροφος του νάρκισσου είναι πιθανό να παρουσιάζει αυτοτιμωρητικές τάσεις. Η συμβίωση με έναν νάρκισσο μπορεί να λειτουργεί ως μορφή αυτοτιμωρίας, ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνει τις συμπεριφορές που αποτελούν τη βάση του ναρκισσισμού.
Η ανάγκη για λατρεία και υπακοή
Για να νιώσει “ολοκληρωμένος”, κάποιος που πάσχει απο Ναρκισσιστική Διαταραχή χρειάζεται δίπλα του έναν άνθρωπο που τον λατρεύει, τον εκθειάζει και είναι απόλυτα υπάκουος.
Ο σύντροφος, μέσα από αυτή τη συμπεριφορά, αρχίζει να αρνείται τις δικές του επιθυμίες, όνειρα και ανάγκες (συναισθηματικές, υλικές, σεξουαλικές), δηλαδή όλα τα στοιχεία που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την αρνητική αντίδραση του νάρκισσου. Ζει και επιβιώνει απλώς για να ικανοποιεί τις ανάγκες του νάρκισσου[6].
Υπάρχει κακοποίηση στη σχέση με άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας;
Η κακοποίηση αποτελεί στοιχείο της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας. Ο νάρκισσος τείνει να εξιδανικεύει αρχικά το άτομο που έχει δίπλα του, μόνο και μόνο για να το υποτιμήσει και τελικά να το απορρίψει. Αυτή η απότομη μετάβαση από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση είναι μια μορφή κακοποίησης και βρίσκεται στον πυρήνα του ναρκισσισμού.
Οι ναρκισσιστές εκμεταλλεύονται, παραπλανούν, ψεύδονται, αγνοούν, ελέγχουν και μειώνουν τον άλλον. Όλες αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν μορφές κακοποιητικής στάσης, ακόμα κι αν δεν είναι πάντα εμφανείς[7].
Οι μορφές κακοποίησης από έναν νάρκισσο
Η κακοποίηση μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ακόμη και το να «αγαπάει» κάποιος με έναν παθολογικό τρόπο μπορεί να είναι κακοποιητικό. Αυτό συμβαίνει όταν ο σύντροφος αντιμετωπίζεται σαν προέκταση του εαυτού, σαν αντικείμενο ή εργαλείο που εξυπηρετεί τις προσωπικές ανάγκες του νάρκισσου.[8]
Το ίδιο ισχύει όταν δεν γίνονται σεβαστά τα προσωπικά όρια, όταν υπάρχει υπερβολική προστατευτικότητα ή όταν οι απαιτήσεις είναι υπερβολικές και δυσανάλογες. Οι βασικές μορφές κακοποίησης από έναν νάρκισσο είναι οι εξής:
- Εμφανής κακοποίηση: Πρόκειται για τη φανερή και ξεκάθαρη μορφή κακοποίησης. Σε αυτήν περιλαμβάνονται η απειλή, ο εξαναγκασμός, τα ψέματα, η συνεχής υποτίμηση, η τιμωρία, οι προσβολές, ο εξευτελισμός, η εκμετάλλευση, η παραμέληση και η απόρριψη.
- Καλυμμένη ή ελεγκτική κακοποίηση: Ο ναρκισσισμός σχετίζεται κυρίως με αυτή τη μορφή κακοποίησης, όπου ο έλεγχος είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Μέσα από χειριστικές συμπεριφορές, ο νάρκισσος προσπαθεί να έχει διαρκή επιρροή πάνω στον σύντροφο, περιορίζοντας την ελευθερία και την αυτονομία του.
Από πού πηγάζει η κακοποιητική συμπεριφορά;
Οι ρίζες του ναρκισσισμού συχνά βρίσκονται στην παιδική ηλικία. Πολλοί άνθρωποι με ναρκισσιστική προσωπικότητα έχουν μεγαλώσει με γονείς που ήταν και οι ίδιοι ναρκισσιστές[9]. Οι γονείς αυτοί μπορεί να πρόσφεραν έπαινο, αλλά χωρίς πραγματική συναισθηματική σύνδεση και ουσία. Ήθελαν το παιδί τους να ξεχωρίσει, ώστε οι ίδιοι να φαίνονται ως γονείς ενός σπουδαίου ανθρώπου, του καλύτερου μαθητή, του πιο ταλαντούχου καλλιτέχνη, του πιο επιτυχημένου παιδιού.
Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, οι ναρκισσιστές βίωσαν παραμέληση κατά την παιδική τους ηλικία. Οι γονείς τους ήταν επικεντρωμένοι στον εαυτό τους και δεν μπορούσαν να «συντονιστούν» με τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Έτσι, το παιδί ένιωθε χρήσιμο μόνο όταν εξυπηρετούσε κάποιο σκοπό για εκείνους.
Αυτό το μοτίβο δημιουργεί μεγάλη αστάθεια: οι γονείς μπορεί να έδειχναν στιγμές έντονης συναισθηματικής ανάγκης για το παιδί και αμέσως μετά αδιαφορία ή απόσταση. Η εναλλαγή αυτή αφήνει βαθιά αποτυπώματα, οδηγώντας το παιδί να αναζητά διαρκώς την επιβεβαίωση.[10]
Τι μπορείς να κάνεις για να αντιμετωπίσεις έναν ναρκισσιστή σύντροφο;
Το να βρίσκεσαι σε μια σχέση με άτομο που έχει Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι απαιτητικό και συχνά ψυχοφθόρο. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι για να διαχειριστείς καλύτερα αυτή τη δύσκολη δυναμική. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσεις τι έχεις επιλέξει και ποια ασυνείδητα κίνητρα μπορεί να σε οδήγησαν σε μια τέτοια σχέση.
Αναγνώρισε τα προσωπικά σου κίνητρα
Ρώτησε τον εαυτό σου:
- Είχες έναν εγωκεντρικό γονιό που επηρέασε το πώς βλέπεις τις σχέσεις;
- Νιώθεις πιο άνετα όταν ο σύντροφός σου κρατά τον έλεγχο και εσύ μένεις πιο παθητικός/ή;
- Σου δίνει αξία το να είσαι με κάποιον που βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής;
Συχνά, η αρνητική εικόνα που καλλιεργεί ο νάρκισσος με την κριτική και την αίσθηση ανωτερότητας ταιριάζει με τις δικές σου επικριτικές σκέψεις για τον εαυτό σου. Αυτό σε οδηγεί σε συνεξάρτηση: ανέχεσαι κακοποιητικές συμπεριφορές επειδή δεν έχεις αρκετή αυτοπεποίθηση για να βάλεις όρια ή να μείνεις μόνος[11].
Απόκτησε αυτογνωσία
Είναι σημαντικό να καταλάβεις τον ρόλο σου στη σχέση. Αν αρχίσεις να αλλάζεις το «μισό» της δυναμικής που σου αναλογεί, θα προκαλέσεις και τον σύντροφό σου να αλλάξει, ακόμα κι αν αυτό δε σημαίνει ότι θα μεταμορφωθεί πλήρως.
Δείξε ενσυναίσθηση, καλλιέργησε αυτοσυμπόνια
Προσπάθησε να αναγνωρίσεις την ευθραυστότητα που κρύβεται πίσω από την αίσθηση ανωτερότητας του συντρόφου σου. Η υπεροψία του συχνά είναι κάλυψη για βαθιά αισθήματα ανεπάρκειας και αυτοαπέχθειας. Αυτό μπορεί να σε βοηθήσει να δείξεις συμπόνια, χωρίς όμως να χάνεις τα όριά σου.
Παράλληλα, φρόντισε να ενισχύσεις τη δική σου αυτοπεποίθηση. Μάθε να ασκείς αυτοσυμπόνια, να φέρεσαι στον εαυτό σου με κατανόηση και αποδοχή. Έτσι, θα μπορείς να σταθείς με σιγουριά απέναντι στον σύντροφό σου.
Σχέση στη βάση της ισότητας
Σε κάθε συναναστροφή, φέρσου στον σύντροφό σου ως ίσος/η. Μην τον αφήνεις να επιβάλει μια δυναμική ανωτερότητας. Αυτή η αλλαγή στάσης είναι το πρώτο βήμα για να πάρεις πίσω τη δύναμή σου μέσα στη σχέση.
Η σχέση με έναν ναρκισσιστή μπορεί να επηρεάσει βαθιά την ψυχολογική σου ισορροπία, την αυτοεκτίμησή, και την ποιότητα της ζωής σου. Παρόλο που η δυναμική αυτή είναι συχνά δύσκολη και ψυχοφθόρα, η κατανόηση των μοτίβων συμπεριφοράς και η ενίσχυση της δικής σου δύναμης μπορούν να σε βοηθήσουν να θέσεις υγιή όρια και να προστατέψεις τον εαυτό σου. Η Ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο σύμμαχο σε αυτή τη διαδικασία, βοηθώντας σε να αναγνωρίσεις τα μοτίβα που επαναλαμβάνονται και να βρεις πιο υγιείς τρόπους διαχείρισης.
ℹ️ Το άρθρο αυτό έχει καθαρά ενημερωτικό και υποστηρικτικό χαρακτήρα. Δεν αντικαθιστά τη γνώμη ή τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αν νιώθεις ότι χρειάζεσαι βοήθεια, μη διστάσεις να απευθυνθείς σε ειδικό.
Πηγές
[1] https://emedicine.medscape.com/article/1519417
[2] American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.).
[3] Runcan, R., Rad, D., Runcan, P., & Măduța, C. (2023). A Network Analysis Approach toward Adaptive Overt Narcissism Network. Behavioral sciences (Basel, Switzerland), 13(6), 468. https://doi.org/10.3390/bs13060468
[4] Schalkwijk, F., Luyten, P., Ingenhoven, T., & Dekker, J. (2021). Narcissistic personality disorder: Are psychodynamic theories and the alternative DSM-5 model for personality disorders finally going to meet? Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.676733 (frontiersin.org)
[5] Ronningstam, E. (2005). Identifying and understanding the narcissistic personality. Oxford University Press.
[6] Aydın, G., & Yavuzer, H. (2022). Emotional dependence and narcissism in couple relationships. Journal of Family Psychology, 36(4), 1–10. https://doi.org/10.1037/fam0000901
[7] Ertürk, A., & Eray, E. (2016). The psychological effects of relationships with individuals having narcissistic personality disorder on victims. Journal of Psychiatry and Psychiatric Disorders, 50(3), 1–9. https://doi.org/10.1016/j.jppd.2016.05.001
[8] Graham-Kevan, N. (2011). Narcissism and intimate partner violence: A systematic review and meta-analysis. Journal of Personality Disorders, 25(5), 1–17. https://doi.org/10.1521/pedi_2011_25_1
[9] Hoxhaj, S. (2023). Parental narcissism leads to anxiety and depression in children. Journal of Child Psychology, 45(3), 123-135. https://doi.org/10.1016/j.jcp.2023.01.005
[10] dos Reis, A., Martins, J. P., & Santos, R. (2025). The role of parenting styles in narcissism development: A systematic review and meta-analysis. Applied Mathematics, 5(1), 23. https://doi.org/10.3390/appliedmath5010023
[11]https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/narcissistic-personality-disorder/diagnosis-treatment/drc-20366690
