Η ανορεξία, ή για να δώσουμε τον επιστημονικό όρο, Ψυχογενής Ανορεξία, είναι μια σύνθετη διαταραχή πρόσληψης τροφής, η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από φόβο αύξησης βάρους, διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, επίμονη μείωση πρόσληψης τροφής. Η μείωση της πρόσληψης τροφής μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή απώλεια βάρους. Ποια είναι όμως η σχέση της ανορεξίας με την κατάθλιψη; Η σχέση αυτή είναι αρκετά περίπλοκη. Γενετικοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες και ο τρόπος που ο εγκέφαλος και το πεπτικό σύστημα επικοινωνούν μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Στο παρακάτω άρθρο θα δούμε πώς η ανορεξία μπορεί να συνδεθεί με την κατάθλιψη, και τι μπορείς να κάνεις για τη σωστή διαχείριση και αντιμετώπιση της.
Τι είναι η ανορεξία;
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, η ανορεξία, ή αλλιώς Ψυχογενής Ανορεξία είναι μια σύνθετη διαταραχή πρόσληψης τροφής. Βασικά της συμπτώματα είναι η διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, ο φόβος αύξησης βάρους, η μείωση πρόσληψης τροφής, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια βάρους. Η διαταραχή αυτή μπορεί να επηρεάσει τόσο την σωματική, όσο και την ψυχική υγεία, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζει σοβαρές ιατρικές επιπλοκές.
Ποιοι είναι οι τύποι της ανορεξίας;
Η ανορεξία εμφανίζεται πιο συχνά σε εφήβους και νεαρές γυναίκες, ενώ οι άντρες επηρεάζονται σε μικρότερο ποσοστό. Η διαταραχή αυτή έχει δύο βασικούς υποτύπους:
- Περιοριστικός τύπος: Το άτομο περιορίζει σε σημαντικό βαθμό την πρόσληψη θερμίδων μέσω αυστηρής δίαιτας ή νηστείας και υπερβολικής άσκησης.
- Τύπος με επεισόδια υπερφαγίας/αποβολής τροφής: Περιλαμβάνει περιόδους υπερφαγίας, οι οποίες συνοδεύονται από συμπεριφορές αποβολής της τροφής, όπως είναι ο εμετός ή η υπερβολική χρήση καθαρτικών.
Σαν μια διαταραχή που έχει έντονη την αρνητική εικόνα του σώματος, είναι πιθανό να συνδυαστεί με αρνητικές διαταραχές διάθεσης όπως είναι η κατάθλιψη ή ένα καταθλιπτικό επεισόδιο.
Συνδέονται μεταξύ τους η ανορεξία και η κατάθλιψη;
Η ανορεξία και η κατάθλιψη είναι δύο διαταραχές που συχνά συνυπάρχουν. Σύμφωνα με το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5η Έκδοση, Αναθεωρημένη (DSM-5-TR)[1], είναι πολύ συνηθισμένο ένα άτομο με ανορεξία να εμφανίσει και κατάθλιψη στη διάρκεια της ζωής του.
Μάλιστα, οι μελέτες δείχνουν ότι έως και 70% των ανθρώπων με ανορεξία έχουν βιώσει ή θα βιώσουν μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (MDD). Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό;
Πώς συνδέονται η ανορεξία με την κατάθλιψη;
Η σχέση μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων φαίνεται να επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες: γενετικούς, περιβαλλοντικούς, αλλά και βιολογικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με το σώμα και το μυαλό.
Γενετική προδιάθεση
Ορισμένες μελέτες[2] δείχνουν ότι τα γονίδια που αυξάνουν την πιθανότητα για ανορεξία μπορεί να συνδέονται και με την τάση για κατάθλιψη. Μια μεγάλη γενετική έρευνα του 2023 εντόπισε κοινά γονιδιακά σημεία ανάμεσα στις δύο διαταραχές, καθώς και με χαρακτηριστικά όπως η ασταθής διάθεση.
Περιβάλλον και βιώματα του κάθε ατόμου
Η ανορεξία και η κατάθλιψη συχνά επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως:
- Τραυματικές εμπειρίες
- Έντονο στρες
- Δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις
- Κοινωνική πίεση γύρω από την εικόνα σώματος
Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να λειτουργήσουν ως κοινός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση και των δύο διαταραχών.
Η σύνδεση μεταξύ εντέρου και εγκεφάλου
Ίσως έχεις παρατηρήσει ότι όταν νιώθεις έντονο άγχος ή θλίψη, η όρεξη σου μειώνεται. Ή αντίστροφα, ότι ορισμένες τροφές μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση σου.
Αυτό δεν είναι τυχαίο. Το σώμα μας διαθέτει έναν άξονα επικοινωνίας που συνδέει το έντερο με τον εγκέφαλο. Η επιστήμη έχει δείξει ότι οι αλλαγές στη διατροφή και στο μικροβίωμα του εντέρου μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση και να συμβάλλουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, τα διατροφικά ελλείμματα που παρατηρούνται συχνά στην ανορεξία, σχετίζονται με την επιδείνωση αγχωδών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων[3].
Τι σημαίνει αυτό για την ανορεξία και την κατάθλιψη;
Η σύνδεση μεταξύ ανορεξίας και κατάθλιψης δείχνει ότι πρόκειται για δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος, που συχνά ενισχύουν η μία την άλλη.
Γι’ αυτό και η θεραπευτική προσέγγιση χρειάζεται να είναι ολιστική. Δηλαδή, να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τη διατροφή, αλλά και τη διάθεση, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του ατόμου.
Η ψυχοθεραπεία, ειδικά προσεγγίσεις όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των μοτίβων σκέψης, στη διαχείριση των συναισθημάτων και στη βελτίωση της σχέσης με το φαγητό, σύμφωνα πάντα με ρυθμό που σέβεται τις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Διάβασε ακόμη: Κατάθλιψη συμπτώματα: Πώς οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες μπορούν να αποτελούν σημάδι κατάθλιψης
Μπορεί να μοιάζουν τα συμπτώματα της ανορεξίας και της κατάθλιψης;
Η ανορεξία και η κατάθλιψη είναι δύο διαφορετικές ψυχικές διαταραχές, με ξεχωριστά διαγνωστικά κριτήρια. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένα συμπτώματα μπορεί να μοιάζουν και να προκαλέσουν σύγχυση, είτε στο ίδιο το άτομο, είτε στο περιβάλλον του.
Ορισμένα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν και στις δύο καταστάσεις περιλαμβάνουν:
- Έντονη κόπωση και χαμηλά επίπεδα ενέργειας
- Απώλεια βάρους ή αλλαγές στην όρεξη
- Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή υπερυπνία)
- Απόσυρση από κοινωνικές δραστηριότητες
- Ενοχές ή αίσθημα ανεπάρκειας
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Αίσθημα θλίψης ή “κενού”
- Αρνητική εικόνα σώματος
- Ευερεθιστότητα ή συναισθηματική αστάθεια
Ενώ αυτά τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται και στην ανορεξία και στην κατάθλιψη, η αιτία και η συνολική εικόνα της κάθε διαταραχής είναι διαφορετική.
Πώς ξεχωρίζουμε την ανορεξία από την κατάθλιψη;
Η νευρική ανορεξία είναι μια διαταραχή πρόσληψης τροφής που χαρακτηρίζεται από εσκεμμένο περιορισμό της τροφής, έντονο φόβο για αύξηση βάρους, διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος[4] και συμπεριφορές όπως υπερβολική άσκηση ή κάθαρση, με στόχο τον έλεγχο του βάρους.
Αντίθετα, η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή της διάθεσης, με κύρια χαρακτηριστικά τη βαθιά θλίψη, την απώλεια ενδιαφέροντος, την κόπωση, τις διαταραχές ύπνου και όρεξης, την ενοχή και, σε σοβαρές περιπτώσεις, τις σκέψεις θανάτου.
Αν και οι δύο διαταραχές μπορεί να επηρεάζουν τη σχέση του ατόμου με το φαγητό ή το σώμα του, η «ρίζα» τους είναι διαφορετική. Στην ανορεξία το επίκεντρο είναι η εικόνα σώματος και ο έλεγχος του βάρους, ενώ στην κατάθλιψη η διάθεση και η εσωτερική εμπειρία του ατόμου. Γι’ αυτό και η σωστή διάγνωση από επαγγελματία ψυχικής υγείας είναι καθοριστική για την κατάλληλη αντιμετώπιση.
Πώς η κατάθλιψη επηρεάζει την ανορεξία;
Η σχέση ανάμεσα στην ανορεξία και την κατάθλιψη είναι αμφίδρομη. Δηλαδή, η μία διαταραχή μπορεί να ενισχύει την άλλη. Σε άτομα που εμφανίζουν και τις δύο καταστάσεις ταυτόχρονα, τα συμπτώματα συχνά είναι πιο έντονα και η θεραπεία μπορεί να γίνει πιο σύνθετη.
Όταν συνυπάρχει κατάθλιψη, η ανάρρωση από την ανορεξία γίνεται πιο δύσκολη. Για παράδειγμα, η απώλεια κινήτρου και ενέργειας που προκαλεί η κατάθλιψη μπορεί να δυσκολέψει το άτομο να διατηρήσει ένα σταθερό πρόγραμμα διατροφής ή να συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία του. Παράλληλα, η ίδια η ανορεξία μπορεί να επιδεινώσει τα καταθλιπτικά συμπτώματα, καθώς επηρεάζει το σώμα και τον εγκέφαλο, ιδιαίτερα μέσω αλλαγών στο μικροβίωμα του εντέρου, το οποίο είναι γνωστό ότι σχετίζεται με τη ρύθμιση της διάθεσης[5].
Πώς αντιμετωπίζονται μαζί η ανορεξία και η κατάθλιψη;
Η θεραπευτική προσέγγιση για την ανορεξία και την κατάθλιψη είναι πολυεπίπεδη και εξατομικευμένη. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί βασικό άξονα και για τις δύο διαταραχές, με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) να είναι από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους[6].
Εκτός από τη CBT, μπορεί να χρησιμοποιηθούν και άλλες μορφές θεραπείας, όπως η Διαπροσωπική Θεραπεία (IPT), που εστιάζει στις σχέσεις του ατόμου και στο πώς αυτές επηρεάζουν τη διάθεση του. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, είναι πιθανό να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή, κυρίως για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης ή τη ρύθμιση του ύπνου και της διάθεσης.
Η σημασία της διεπιστημονικής υποστήριξης
Στην αντιμετώπιση της ανορεξίας, πολλές φορές απαιτείται και η συμβολή ειδικών όπως διατροφολόγων ή ιατρών, ειδικά όταν υπάρχουν ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα βάρους ή σοβαρές σωματικές επιπλοκές. Ο στόχος δεν είναι μόνο η αποκατάσταση της φυσικής υγείας, αλλά και η ολιστική υποστήριξη του ατόμου σε ψυχικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η ανορεξία και η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχουν και επηρεάζουν έντονα η μία την άλλη. Παρότι έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και αιτίες, απαιτούν μια ενιαία και ευέλικτη θεραπευτική προσέγγιση που να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Με την κατάλληλη υποστήριξη και καθοδήγηση, η πορεία προς την ανάρρωση είναι εφικτή. Αν νιώθεις και εσύ ότι χρειάζεσαι υποστήριξη, κάνε το πρώτο βήμα για να ξεκινήσεις ψυχοθεραπεία σήμερα.
⚠️ Το άρθρο αυτό έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα και δεν αντικαθιστά την επαγγελματική διάγνωση ή θεραπεία. Αν αντιμετωπίζεις σχετικά συμπτώματα, απευθύνσου σε ειδικό ψυχικής υγείας.
Πηγές
[1] American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). Washington, DC: Author.
[2]Liu, L., & Zhu, G. (2018). Gut–brain axis and mood disorder. Frontiers in Psychiatry, 9, 223. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2018.0022
[3] Kaye, W. H., Wierenga, C. E., Bailer, U. F., Simmons, A. N., & Bischoff-Grethe, A. (2013). Nothing tastes as good as skinny feels: The neurobiology of anorexia nervosa. Trends in Neurosciences, 36(2), 110–120. https://doi.org/10.1016/j.tins.2013.01.003
[4] Murray, S. B., Griffiths, S., & Mond, J. (2016). Evolving eating disorder psychopathology: Conceptualizing muscularity-oriented disordered eating. The British Journal of Psychiatry, 208(5), 414–415. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.115.171497
[5] Godart, N. T., Flament, M. F., Lecrubier, Y., & Jeammet, P. (2000). Comorbidity between eating disorders and anxiety disorders: A review. International Journal of Eating Disorders, 27(1), 31–43. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-108X(200001)27:1<31::AID-EAT6>3.0.CO;2-C
[6] Fairburn, C. G., & Harrison, P. J. (2003). Eating disorders. The Lancet, 361(9355), 407–416. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(03)12378-1
