Τι είναι η ΔΕΠΥ;
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας που παρεμβαίνουν στη λειτουργία ή στην ανάπτυξη του ατόμου. Είναι μια από τις πιο κοινές ψυχιατρικές διαταραχές στα παιδιά, και τα συμπτώματα συχνά επιμένουν και κατά την ενήλικη ζωή. Η αιτιολογία της διαταραχής είναι πολυπαραγοντική, περιλαμβάνοντας γενετικούς, νευροβιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Η ΔΕΠΥ επηρεάζει περίπου 5-7% των παιδιών παγκοσμίως και περίπου 2.5% των ενηλίκων. Η διαταραχή διαγιγνώσκεται πιο συχνά στα αγόρια παρά στα κορίτσια, με αναλογία περίπου 2:1 στα παιδιά. Ωστόσο, προτείνεται ότι η ΔΕΠΥ μπορεί να υποδιαγιγνώσκεται στα κορίτσια λόγω διαφορών στην εκδήλωση των συμπτωμάτων, με τα κορίτσια να παρουσιάζουν πιο συχνά συμπτώματα απροσεξίας και ελλιπούς συγκέντρωσης παρά υπερκινητικότητας.
Αιτίες που σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ
- Γενετικοί Παράγοντες — Οι γενετικές μελέτες υποδεικνύουν ποσοστό κληρονομικότητας περίπου 70-80% για τη ΔΕΠΥ, καθιστώντας την μία από τις πιο κληρονομήσιμες ψυχιατρικές διαταραχές. Πολλά γονίδια εμπλέκονται στη ΔΕΠΥ, συμπεριλαμβανομένων αυτών που εμπλέκονται στα συστήματα της ντοπαμίνης, της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης.
- Νευροβιολογικοί Παράγοντες — Οι νευροαπεικονιστικές μελέτες έχουν δείξει σταθερά δομικές και λειτουργικές διαφορές στους εγκεφάλους των ατόμων με ΔΕΠΥ σε σύγκριση με αυτούς χωρίς τη διαταραχή.
- Περιβαλλοντικοί και Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες — Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ. Η έκθεση σε ουσίες όπως ο καπνός, το αλκοόλ και τα ναρκωτικά έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για ΔΕΠΥ. Το χαμηλό βάρος γέννησης, η πρόωρη γέννηση και η έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες όπως ο μόλυβδος συνδέονται επίσης με υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως οι οικογενειακές αντιξοότητες, μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα, αλλά δεν αποτελούν κύριες αιτίες της διαταραχής.
Συμπτώματα ΔΕΠΥ και πως εκδηλώνεται
Η ΔΕΠΥ εκδηλώνεται σε τρεις κύριες κατηγορίες, ή αλλιώς υποτύπους, με βάση τα επικρατέστερα συμπτώματα:
ΔΕΠΥ κυρίως απροσεξίας
Τα άτομα με αυτόν τον υποτύπο παρουσιάζουν κυρίως συμπτώματα απροσεξίας, όπως δυσκολία στη διατήρηση της προσοχής, αποτυχία ολοκλήρωσης εργασιών, ακαταστασία και αφηρημάδα. Αυτά τα άτομα μπορεί να φαίνονται να ονειροπολούν και να μην ακούν όταν τους μιλούν άμεσα.
ΔΕΠΥ κυρίως υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας
Αυτός ο υποτύπος χαρακτηρίζεται από υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν υπερβολικό κούνημα, αδυναμία παραμονής στη θέση τους, τρέξιμο ή σκαρφάλωμα σε ακατάλληλες καταστάσεις και δυσκολία συμμετοχής σε ήσυχες δραστηριότητες. Η παρορμητικότητα εκδηλώνεται ως βιαστικές ενέργειες χωρίς σκέψη, που έχουν υψηλό κίνδυνο για βλάβη, όπως η διακοπή άλλων και η αδυναμία αναμονής της σειράς τους.
ΔΕΠΥ συνδυασμένος υποτύπος
Αυτός ο υποτύπος διαγιγνώσκεται όταν πληρούνται τα κριτήρια τόσο της απροσεξίας όσο και της υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας. Αυτή είναι η πιο κοινή κατηγορία στα παιδιά και συχνά οδηγεί σε σημαντικές δυσκολίες σε πολλαπλά περιβάλλοντα, όπως στο σπίτι, στο σχολείο και στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ΔΕΠΥ;
Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι κλινική, βασισμένη στα κριτήρια που περιγράφονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-5). Το DSM-5 απαιτεί την παρουσία αρκετών συμπτωμάτων πριν από την ηλικία των 12, την παρουσία των συμπτωμάτων για τουλάχιστον έξι μήνες και τις δυσκολίες σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα (πχ. σχολείο, σπίτι). Είναι κρίσιμο για τους κλινικούς να διεξάγουν μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση, συμπεριλαμβανομένης μιας λεπτομερούς ιστορίας του ασθενούς, τυποποιημένων κλιμάκων αξιολόγησης συμπεριφοράς και πληροφοριών από γονείς, δασκάλους ή άλλους φροντιστές.
Συννοσηρότητες ΔΕΠΥ
Η ΔΕΠΥ συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Κοινές συννοσηρότητες περιλαμβάνουν:
- Αντιθετική / Προκλητική Διαταραχή — Χαρακτηρίζεται από παρουσία θυμωμένης ή ευερέθιστης διάθεσης, προκλητικής συμπεριφοράς και εκδικητικότητας.
- Αγχώδεις Διαταραχές — Πολλά άτομα με ΔΕΠΥ βιώνουν σημαντικά συμπτώματα άγχους.
- Καταθλιπτικές Διαταραχές — Η κατάθλιψη είναι επίσης συχνή μεταξύ των ατόμων με ΔΕΠΥ.
- Μαθησιακές Δυσκολίες — Δυσκολίες με την ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά συχνά παρατηρούνται σε άτομα με ΔΕΠΥ.
ΔΕΠΥ: θεραπεία & Διαχείριση
Φαρμακευτική Θεραπεία
Τα φάρμακα είναι μια αρκετά αποτελεσματική θεραπεία για τη ΔΕΠΥ καθώς βοηθούν στην ενίσχυση της προσοχής και τη μείωση της υπερκινητικότητας και της παρορμητικότητας.
Συμπεριφορικές Παρεμβάσεις
Η συμπεριφορική παρέμβαση είναι ουσιώδες στοιχείο της διαχείρισης της ΔΕΠΥ. Τα προγράμματα εκπαίδευσης γονέων διδάσκουν στους γονείς στρατηγικές για να διαχειριστούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους, να βελτιώσουν την επικοινωνία και να εδραιώσουν βοηθητικές ρουτίνες. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι αποτελεσματική, ειδικά για μεγαλύτερα παιδιά, εφήβους και ενήλικες, εστιάζοντας σε δεξιότητες οργάνωσης, διαχείρισης χρόνου και στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων.
Ψυχοεκπαιδευτική Υποστήριξη
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά επωφελούνται από εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένων των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Οι δάσκαλοι μπορούν να χρησιμοποιούν ειδικές τεχνικές στοχεύοντας στην τροποποίηση της συμπεριφοράς και να παρέχουν ένα δομημένο και βοηθητικό περιβάλλον στην τάξη.
Μακροπρόθεσμα Αποτελέσματα
Η πρόγνωση για τα άτομα με ΔΕΠΥ ποικίλλει. Πολλά παιδιά βιώνουν μείωση των συμπτωμάτων καθώς μεγαλώνουν, αλλά περίπου το 60% συνεχίζουν να έχουν συμπτώματα στην ενήλικη ζωή. Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην επαγγελματική τους λειτουργία, στις σχέσεις τους και στην ψυχική τους υγεία. Ωστόσο, με κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη, πολλά άτομα με ΔΕΠΥ μπορούν να ζήσουν επιτυχημένες και ικανοποιητικές ζωές.
Μελλοντικές ερευνητικές κατευθύνσεις
Η έρευνα για την αιτιολογία και τη θεραπεία της ΔΕΠΥ συνεχίζεται. Οι προόδος στη γενετική έρευνα, τη νευροαπεικόνιση και τις νευροψυχολογικές δοκιμασίες αναμένεται να παρέχει βαθύτερες γνώσεις στους σχετικούς μηχανισμούς της διαταραχής. Υπάρχει επίσης αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εξερεύνηση της επίδρασης της διατροφής, του ύπνου και της σωματικής δραστηριότητας στα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών παρεμβάσεων υπόσχονται πιο εξατομικευμένες και αποτελεσματικές επιλογές θεραπείας.
Συμπέρασματα
Η ΔΕΠΥ είναι μια πολύπλοκη και πολυδιάστατη διαταραχή με σημαντικές επιπτώσεις για τα άτομα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η κατανόηση των γενετικών, νευροβιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων της είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων. Μέσω ενός συνδυασμού φαρμακευτικής θεραπείας, συμπεριφορικών στρατηγικών και εκπαιδευτικής υποστήριξης, τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορούν να επιτύχουν θετικά αποτελέσματα και καλή ποιότητα ζωής. Η συνεχής έρευνα και ευαισθητοποίηση είναι απαραίτητες για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που σχετίζονται με αυτήν την τόσο διαδεδομένη διαταραχή.
Πηγές
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
Biederman, J., & Faraone, S. V. (2005). Attention-deficit hyperactivity disorder. The Lancet, 366(9481), 237-248. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(05)66915-2
Barkley, R. A. (2014). Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4th ed.). Guilford Press.
Cortese, S., Adamo, N., Del Giovane, C., Mohr-Jensen, C., Hayes, A. J., Carucci, S., … & Cipriani, A. (2018). Comparative efficacy and tolerability of medications for attention-deficit hyperactivity disorder in children, adolescents, and adults: A systematic review and network meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 5(9), 727-738. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(18)30269-4
Faraone, S. V., Perlis, R. H., Doyle, A. E., Smoller, J. W., Goralnick, J. J., Holmgren, M. A., & Sklar, P. (2005). Molecular genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder. Biological Psychiatry, 57(11), 1313-1323. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2004.11.024
Franke, B., Michelini, G., Asherson, P., Banaschewski, T., Bilbow, A., Buitelaar, J. K., … & Faraone, S. V. (2018). Live fast, die young? A review on the developmental trajectories of ADHD across the lifespan. European Neuropsychopharmacology, 28(10), 1059-1088. https://doi.org/10.1016/j.euroneuro.2018.08.001
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta-analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345-365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Shaw, P., Stringaris, A., Nigg, J., & Leibenluft, E. (2014). Emotion dysregulation in attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 171(3), 276-293. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2013.13070966
Sonuga-Barke, E. J. S., & Halperin, J. M. (2010). Developmental phenotypes and causal pathways in attention deficit/hyperactivity disorder: Potential targets for early intervention? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 51(4), 368-389. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2009.02195.x
Thapar, A., Cooper, M., Eyre, O., & Langley, K. (2013). Practitioner review: What have we learnt about the causes of ADHD? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54(1), 3-16. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2012.02611.x
