Τι είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;
Η συναισθηματική δυσφορία δεν επηρεάζει μόνο την ψυχική μας υγεία – μπορεί να εκδηλωθεί και στο σώμα μας. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα χρησιμεύουν ως σαφής υπενθύμιση αυτής της σύνδεσης ψυχής-σώματος. Με άλλα λόγια, το σώμα μας μιλά. Η αναγνώριση αυτής της σύνδεσης είναι κρίσιμη, όχι μόνο για την αντιμετώπιση των σωματικών συμπτωμάτων και την ανακούφιση από τον πόνο αλλά και για την κατανόηση και φροντίδα της ψυχής.
Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας αλλά είναι πολύ αληθινά και ενίοτε εξαιρετικά επίπονα. Συχνά, δεν έχουν κάποια αναγνωρίσιμη ιατρική αιτία, γεγονός που δυσκολεύει τη διάγνωση και θεραπεία τους και εντείνει το αίσθημα ανασφάλειας των ανθρώπων που υποφέρουν από αυτά. Λόγω αυτής της περίπλοκης φύσης τους, για την θεραπεία τους κρίνεται σημαντικός ο εντοπισμός της ψυχολογική συνιστώσας, που αποτελεί και την βασική αιτία.
Η θεραπεία του σώματος από μόνη της συχνά δεν αρκεί.
Η Σύνδεση Σώματος και Ψυχής
Η σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος αποτελεί αντικείμενο μελέτης για αιώνες, αλλά η σύγχρονη ιατρική αναγνωρίζει όλο και περισσότερο πόσο στενά συνδέονται αυτά τα συστήματα. Οι ψυχολογικοί παράγοντες συμβάλλουν σε ένα ευρύ φάσμα ασθενειών, επηρεάζοντας κυρίως διαταραχές σε συστήματα ή όργανα που νευρώνονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Αυτές περιλαμβάνουν διαταραχές του νευρικού, του περιφερικού, του μυοσκελετικού, του αναπνευστικού, του καρδιαγγειακού, του πεπτικού, του ουρογεννητικού και του ενδοκρινικού συστήματος.
Ένα παράδειγμα είναι ότι το χρόνιο στρες πυροδοτεί την απελευθέρωση ορμονών όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη, οι οποίες, με τη σειρά τους, μπορούν να καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, να οδηγήσουν σε φλεγμονή και να αλλάξουν τη λειτουργία της καρδιάς. Η παρατεταμένη έκθεση στο στρες μπορεί να επιδεινώσει και τις χρόνιες παθήσεις, καθιστώντας τα ψυχοσωματικά συμπτώματα πραγματικό κίνδυνο για την υγεία.
Κοινά Ψυχοσωματικά Συμπτώματα
Ενώ τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορεί να επηρεάσουν σχεδόν οποιοδήποτε μέρος του σώματος, ορισμένες περιοχές είναι πιο επιρρεπείς από άλλες. Ακολουθούν μερικά από τα πιο κοινά ψυχοσωματικά συμπτώματα:
- Ημικρανίες & πονοκέφαλοι — Ο ανεπίλυτος θυμός ή το άγχος μπορεί να προκαλέσουν πονοκεφάλους ή ημικρανίες, καθιστώντας το ένα από τα πιο κοινά ψυχοσωματικά συμπτώματα.
- Κόπωση — Η ψυχική εξάντληση μπορεί να εκδηλωθεί και ως σωματική κούραση, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης. Γαστρεντερικά προβλήματα: Οι στομαχόπονοι, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) και η ναυτία συνδέονται συχνά με το (χρόνιο) στρες. Η σύνδεση εντέρου-εγκεφάλου είναι ισχυρή και τα γαστρεντερικά προβλήματα συχνά αντανακλούν συναισθηματική δυσφορία.
- Καρδιαγγειακά προβλήματα — Το άγχος μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση, οδηγώντας σε ταχυπαλμία, πόνο στο στήθος και, σε σοβαρές περιπτώσεις, συμβάλλει και σε καρδιαγγειακές παθήσεις.
- Δερματικές παθήσεις — Δερματικά προβλήματα όπως η ψωρίαση, το έκζεμα ή η χρόνια κνίδωση μπορεί να προκληθούν ή να επιδεινωθούν από το άγχος και τη συναισθηματική ένταση, υποδεικνύοντας πώς η ψυχική υγεία μπορεί να «εμφανιστεί» στο δέρμα.
- Μυϊκή ένταση και πόνος — Ο πόνος στην πλάτη, η δυσκαμψία του αυχένα και ο πόνος στις αρθρώσεις μπορεί συχνά να συνδέονται με συναισθηματική καταπόνηση ή το στρες.
Επιδείνωση Σοβαρών Ασθενειών από Ψυχολογικούς Παράγοντες
Το ψυχολογικό στρες δεν προκαλεί μόνο προσωρινή δυσφορία — μπορεί επίσης να επιδεινώσει τις υπάρχουσες σωματικές ασθένειες. Έρευνες έχουν δείξει μια σαφή σχέση μεταξύ του στρες και της ανάπτυξης ή επιδείνωσης σοβαρών ασθενειών όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τα αυτοάνοσα. Τα άτομα με τρόπο ζωής με υψηλό στρες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν υπέρταση και καρδιακά προβλήματα. Ομοίως, αυτοάνοσες παθήσεις όπως ο λύκος ή η ρευματοειδής αρθρίτιδα μπορεί να εμφανιστούν σε περιόδους έντονης ψυχολογικής δυσφορίας.
Το Στρες και τη Διαχείριση του
Δεδομένης της ισχυρής σχέσης μεταξύ του στρες και της σωματικής υγείας, είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε τα πρώιμα σημάδια του στρες και να λάβουμε μέτρα για τη διαχείρισή του. Τεχνικές όπως η ευσυνειδητότητα, ο διαλογισμός και οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής μπορούν να προσφέρουν άμεση ανακούφιση ηρεμώντας το νευρικό σύστημα. Οι σωματικές δραστηριότητες όπως η γιόγκα ή η τακτική άσκηση είναι επίσης εξαιρετικές για τη μείωση του στρες και των επιπτώσεών του στο σώμα. Η αυτοφρόντίδα και η ξεκούραση, επίσης συντελούν σε μια πιο ισορροπημένη καθημερινότητα.
Πρόληψη και Θεραπεία των Ψυχοσωματικών Συμπτωμάτων
Τι μπορούμε να κάνουμε για να φροντίσουμε συγχρόνως νού και σώμα;
- Τεχνικές χαλάρωσης — Ο διαλογισμός, οι ασκήσεις αναπνοής μπορούν να μειώσουν την ένταση του στρες και να βοηθήσουν το σώμα να επιστρέψει σε μια πιο χαλαρή κατάσταση. Η εξάσκηση σε τέτοιες τεχνικές θα επιτρέψει την επαναρρύθμιση του νευρικού μας συστήματος.
- Ψυχοθεραπεία — Η συνεργασία με έναν εκπαιδευμένο θεραπευτή μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν και να διαχειριστούν τις συναισθηματικές προεκτάσεις των σωματικών τους συμπτωμάτων. Θετικά αποτελέσματα προκύπτουν από όλες τις θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως από την οικογενειακή, την ψυχοδυναμική, την γνωστικό- συμπεριφορικη κ.α.
- Πρόληψη — Η έγκαιρη αναγνώριση του στρες και η υιοθέτηση υγιών μηχανισμών αντιμετώπισης μπορεί να αποτρέψει την κλιμάκωση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Η τακτική αυτοφροντίδα και η διατήρηση ενός ισορροπημένου τρόπου ζωής είναι κρίσιμα προληπτικά μέτρα.
Συμπεράσματα και Πότε να Αναζητήσεις Ψυχολόγο
Είναι καίριο να αποκλειστούν τυχόν προβλήματα ιατρικής φύσεως που μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματα. Απευθυνθείτε πρώτα σε έναν/μία επαγγελματία υγείας για μία ιατρική αξιολόγηση. Εάν τα σωματικά συμπτώματα επιμένουν χωρίς σαφή ιατρική αιτία ή εάν το άγχος και η συναισθηματική δυσφορία επηρεάζουν σοβαρά την ποιότητα ζωής σας, είναι καιρός να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Μία/ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να σας βοηθήσει στον εντοπισμό των υποκείμενων συναισθηματικών προβλημάτων που συμβάλλουν σε αυτά τα σωματικά συμπτώματα. Η αγνόηση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια προβλήματα υγείας, επομένως η έγκαιρη παρέμβαση είναι το κλειδί.
Απευθυνόμενοι τόσο στο μυαλό όσο και στο σώμα, μπορούμε να συνεργαστούμε για ολοκληρωμένη υγεία και ευεξία, διασφαλίζοντας ότι ούτε η σωματική ούτε η συναισθηματική δυσφορία θα αφεθεί χωρίς θεραπεία.
Πηγές
Abbass, A., Lumley, M. A., Town, J., Holmes, H., Luyten, P., Cooper, A., Russell, L., Schubiner, H., De Meulemeester, C., & Kisely, S. (2021). Short-term psychodynamic psychotherapy for functional somatic disorders: A systematic review and meta-analysis of within-treatment effects. Journal of Psychosomatic Research, 145, 110473. https://doi.org/10.1016/j.jpsychores.2021.110473
Bothwell, R. (2003). Cognitive behaviour therapy for psychosomatic disorders. Continuing Medical Education, 21, 145.
Chrousos, G. P. (2009). Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374–381. https://doi.org/10.1038/nrendo.2009.106
Herrmann, M., Schölmerich, J., & Straub, R. H. (2000). STRESS AND RHEUMATIC DISEASES. Rheumatic Disease Clinics of North America, 26(4), 737–763. https://doi.org/10.1016/s0889-857x(05)70167-8
Kiecolt-Glaser, J. K., McGuire, L., Robles, T. F., & Glaser, R. (2002). Emotions, Morbidity, and Mortality: New Perspectives from Psychoneuroimmunology. Annual Review of Psychology, 53(1), 83–107. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.53.100901.135217
Kim, H., & Kim, E. J. (2018). Effects of Relaxation therapy on Anxiety Disorders: A Systematic review and Meta-analysis. Archives of Psychiatric Nursing, 32(2), 278–284. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2017.11.015
Kop, W., & Kupper, N. (2016). Fatigue and stress☆. In Elsevier eBooks (pp. 345–350). https://doi.org/10.1016/b978-0-12-800951-2.00043-1
Liu, Y., & Li, H. (2021). Psychosomatic Disorders and Family Factors.
Mayer, E. A., Ryu, H. J., & Bhatt, R. R. (2023). The neurobiology of irritable bowel syndrome. Molecular Psychiatry, 28(4), 1451–1465. https://doi.org/10.1038/s41380-023-01972-w
Oka, T. (2013). Influence of psychological stress on chronic fatigue syndrome. Advances in Neuroimmune Biology, 4(4), 301–309. https://doi.org/10.3233/nib-130077
Peters, E. M. (2016). Stressed skin? – a molecular psychosomatic update on stress‐causes and effects in dermatologic diseases. JDDG Journal Der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft, 14(3), 233–252. https://doi.org/10.1111/ddg.12957
Pluess, M., Conrad, A., & Wilhelm, F. H. (2008). Muscle tension in generalized anxiety disorder: A critical review of the literature. Journal of Anxiety Disorders, 23(1), 1–11. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2008.03.016
Qin, H., Cheng, C., Tang, X., & Bian, Z. (2014). Impact of psychological stress on irritable bowel syndrome. World Journal of Gastroenterology, 20(39), 14126. https://doi.org/10.3748/wjg.v20.i39.14126
Yoshikawa, S. (2006). Approach of family therapy for psychosomatic diseases in Japan. International Congress Series, 1287, 158–163. https://doi.org/10.1016/j.ics.2006.01.066
